|
شرح
قال الصّادق عليه السّلام:قال النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله: السّواك مطهرة للفم، و مرضاة للرّب.
حضرت امام صادق عليه السّلام مىفرمايد كه: حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرموده است كه:
مسواك، آلت طهارت و پاكيزگى دهن است و موجب تحصيل مغفرت و رضاى پروردگار عالم است.
و جعلها من السّنّة المؤكّدة.
و گردانيده است آن حضرت، مسواك را از سنّتهاى مؤكّده.
و فيها منافع كثيرة للظّاهر و الباطن ما لا يحصى لمن عقل.
يعنى: در مسواك كردن، نفعهاى ظاهرى و باطنى آنقدر هست كه به حصر در نمىآيد و عقلا از ضبط او عاجزند و بعضى از آن را ذكر خواهد كرد.
و كما تزيل ما تلوّث من اسنانك من مطعمك و ما كلك بالسّواك، كذلك ازل نجاسة ذنوبك بالتّضرّع و الخشوع، و التّهجّد و الاستغفار بالاسحار.
يعنى: چنانكه زايل مىكنى چرك دندان را كه به سبب طعام و شراب بهم رسيده است، به چوب مسواك، همچنين زايل كن اوساخ نفس را كه به سبب ارتكاب مناهى و اقتراف معاصى، بهم رسيده است در نفس، به تضرّع و زارى و به اداى
شرحمصباحالشريعة ص : 79
نماز شب و استغفار كردن در سحرها. پس يكى از فوايد مسواك، اين است كه در حين مسواك كردن، از اين معنى غافل نباشد و به خود بگويد كه: هر گاه تو ظاهر خود را از كثافت چرك، پاكيزه و طاهر مىكنى تا سبب نفرت مردم نباشد، پس دل، كه محلّ تجلّيات حقّ است و مورد حقايق و معارف الهى است، اولى است به تطهير و تنظيف از چرك معاصى و ذنوب، پس در پى اصلاح خود شود، و در توبه و انابه تقصير نكند.
و طهّر ظاهرك و باطنك من كدورات المخالفات، و ركوب المناهى كلّها، خالصا للّه تعالى.
اين نيز تأكيد سابق است. يعنى: پاك كن ظاهر و باطن خود را، از كدوراتى كه به سبب ارتكاب معاصى، بهم رسيده است، پاك كردنى از روى اخلاص و اعتقاد درست و محض از براى تقرّب به جناب او.
فانّ النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله اراد باستعمالها، مثلا لاهل اليقظة.
يعنى: به درستى و راستى كه مراد حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله از استعمال كردن مسواك، و تأكيد بر آن، نيست مگر مثلى از براى اهل بصيرت، كه از خواب غفلت، بيدارى داشته باشند، تا از اين طهارت صورى، به طهارت معنوى و از اين نظافت جسمانى، به نظافت روحانى، منتقل شوند. چنانكه مىفرمايد:
و هو انّ السّواك نبات لطيف نظيف، و غصن شجر عذب مبارك، و الاسنان خلق، خلقه اللّه تعالى في الخلق آلة و اداة للمضغ، و سببا لاشتهاء الطّعام و اصلاح المعدة، و هي جوهرة صافية تتلوّث بصحبة تمضيغ الطّعام، و تتغيّر بها رائحة الفم، و يتولّد منها الفساد في الدّماغ.
اين فقره، اشاره است به طريق انتقال از ظاهر به باطن و از صورت به معنى و از محسوس به معقول. مىفرمايد كه: چوب مسواك، چوبى است لطيف و شاخ
شرحمصباحالشريعة ص : 80
درخت مباركى است. و دندان را حكيم على الاطلاق، به حكمت كامله خود، خلق كرده است در حيوان، تا آلت جائيدن غذا باشد و به سبب آن، آسان شود هضم طعام در معده و موجب اصلاح معده باشد. و دندان در اصل خلقت، جوهرى است در نهايت صفا و جلا، و به تقريب جائيدن طعام چركن و كثيف مىشود و به سبب كثافت او، عفونت دهن بهم مىرسد. و عفونت دهن، موجب فساد دماغ است.
يعنى: هر گاه مسواك كرد مؤمن زيرك، به چوب لطيف مسواك و ماليد او را بر جوهر صاف پاك كه دندان است، بر طرف مىشود از دندان، چرك و كثافت و به صفت اصلى كه صفا و جلا است، عود مىكند. و همچنين دل مؤمن در اصل خلقت و پيش از ارتكاب معاصى، در غايت صفا و جلا است و از كدورات جسمانى و تعلّقات شهوانى و غواشى هيولانى، عارى و مجرّد است و به سبب مجاورت با بدن ظلمانى و اشتغال به تعلّقات جسمانى، ظلمت و تيرگى بهم رسانيده و مثل دندان چركن، چركن شده و از غذاى اصلى و قوت روحانى كه ذكر خدا و به ياد او بودن است، دور مانده. و اين دل را به اصطلاح عرفا «دل منكوس» مىگويند و عود اين دل منكوس، به صفا و جلا نمىشود، مگر به مصقل توبه و پشيمانى و ريختن آب حسرت از چشم گريانى، و به اين معنى اشارت كرد كه:
كذلك خلق اللّه القلب طاهرا صافيا، و جعل غداءه الذّكر و الفكر و الهيبة و التّعظيم، و اذا شيب القلب الصّافى في تغذيته بالغفلة و الكدر، صقل بمصقلة التّوبة و نظّف بماء الانابة، ليعود على حالته الاولى و جوهرته الاصليّة الصّافية.
يعنى: همچنين خلق كرده است حكيم على الاطلاق، دل آدمى را مثل دندان در اصل خلقت، پاك و صاف و منزّه از ظلمت و تيرگى، و گردانيده غذاى او را در اصل خلقت، ذكر و فكر جناب خودش، و از عظمت و بزرگوارى او غافل نبودن. و هر گاه آلوده شد اين جوهر لطيف صاف، به مجاورت بدن ظلمانى به كثافت و
شرحمصباحالشريعة ص : 81
ظلمت، و غذاى اصليش مبدّل شد به غفلت و نسيان از پروردگار، تدبير عود او به صفت اولى و حالت اصلى، نيست مگر مصقل توبه و پاك كردن چرك غفلت به ريختن آب انابه و گريه، تا به لطف الهى رفته رفته، به حالت اولى و جوهر اصلى خود عود كند.
قال اللّه تعالى:انَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ 2: 222(بقره - 222).
چنانكه خداوند عالم فرموده است كه: خداوند عالم دوست مىدارد پاكان را.
و قال النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله: عليكم بالسّواك ظاهر الاسنان، و اراد هذا المعنى.
و حضرت ختمى پناه، عليه و آله صلوة الاله، مروى است كه مىفرموده: بر شما است كه مسواك كنيد ظاهر دندان را، و مراد آن حضرت، تطهير ظاهر است با تطهير باطن و تشبيه معقول است به محسوس.
و من اناخ تفكّره على باب عتبة العبرة، فى استخراج مثل هذه الامثال في الاصل و الفرع، فتح اللّه له عيون الحكمة و المزيد من فضله، و اللّه لا يضيع اجر المحسنين.
مىفرمايد كه: هر كه بخواباند، يعنى: فرود آرد فكر خود را بر آستانه در عبرت، و نظر كند در مخلوقات و خواهد كه استنباط كند، مثل اين مرموزات را در اصل و فرع، مىگشايد خداوند عالم از براى او، چشمههاى حكمت و معرفت و عنايات بيرون از حدّ تقرير و بيان، به او كرامت مىفرمايد، و به يقين و تحقيق كه خداوند عالم، ضايع نمىگذارد مزد نيكوكاران را.
|