|
شرح
قال الصّادق عليه السّلام:الغيبة حرام على كلّ مسلم، ماثوم صاحبها في كلّ حال.
حضرت امام صادق عليه السّلام مىفرمايد كه: غيبت كردن، حرام است و غيبت كننده آثم و گناهكار است در هر حال. خواه غيبت كرده شده، صالح باشد و خواه طالح، و خواه مخالف باشد و خواه مؤالف.
و صفة الغيبة ان تذكر احدا بما ليس هو عند اللّه عيب، و تذمّ ما يحمده اهل العلم فيه.
مىفرمايد كه: غيبت آن است كه ياد كنى كسى را به صفتى كه آن صفت، نزد جناب احديّت عيب نباشد. امّا ياد كردن به نهج ذمّ، غيبت باشد و همچنين ذمّ كنى كسى را به صفتى كه آن صفت، نزد علما مذموم نباشد. بلكه آن صفت نزد ايشان ستوده باشد. امّا ذكر آن صفت هر گاه به نهج ذمّ باشد، غيبت باشد. حاصل آنكه: نسبت دادن كسى به صفتى به نهج ذمّ و بدى، هر چند آن صفت نزد جناب بارى و نزد عقلا، مذموم نباشد كه در حكم غيبت است و غيبت كننده به آن نسبت، آثم و گناهكار است.
و امّا الخوض في ذكر غائب بما هو عند اللّه مذموم، و صاحبه فيه ملوم فليس بغيبة، و ان كره صاحبه اذا سمع به، و كنت أنت معافى عنه، خاليا
شرحمصباحالشريعة ص : 311
منه، و تكون في ذلك مبيّنا للحقّ من الباطل بيان اللّه و رسوله صلّى اللّه عليه و آله، و لكن بشرط ان لا يكون للقائل بذلك مراد غير بيان الحق و الباطل في دين اللّه تعالى.
مىفرمايد كه: خوض كردن و مبالغه نمودن، در ياد كردن غايبى به صفتى كه آن صفت در نزد خداى تعالى مذموم باشد و صاحب آن صفت نزد عقلا ملوم باشد، اين چنين غيبت، غيبت نيست هر چند صاحبش از شنيدن او دلگير شود، امّا به شرط آنكه تو از آن صفت منزّه باشى و غرض تو از گفتن آن صفت، بيان كردن حقّ باشد و شايع كردن حقّ در ميان خلايق، نه تفظيع و خفّت آن كس.
و امّا اذا اراد به نقص المذكور به بغير ذلك المعنى، و هو ماخوذ بفساد راى مراده و ان كان صوابا.
امّا هر گاه غرض غيبت كننده، اظهار نقص آن شخص باشد، نه تميز حقّ از باطل، پس اين چنين غيبت كننده، آثم و گناهكار است هر چند در گفته خود صادق باشد.
فان اغتبت فبلغ المغتاب فاستحلّ منه، و ان لم يبلغه و لم يلحقه علم ذلك، فاستغفر اللّه له.
مىفرمايد كه: هرگاه غيبت كسى كردى و به لوث اين ملوّث شدى، پس اگر غيبت تو به گوش آن شخص رسيد و دانست كه تو غيبت او كردهاى، خواه به اجمال و خواه به تفصيل، پس علاج خلاصى تو از گناه و عقوبت آن، طلب كردن حلّيّت است از او، و جزع و استغاثه كردن، تا تو را حلال كند و از تقصير تو بگذرد و اگر به گوش او نرسيد و نشنيد كه تو غيبت او كردهاى، پس علاج او استغفار است يعنى: بايد از براى آن شخص طلب آمرزش كنى و از گفته خود نادم و پشيمان باشى.
الغيبة تاكل الحسنات كما تاكل النّار الحطب.
مىفرمايد كه: غيبت مىخورد و محو مىكند حسنات را، چنانكه مىخورد
شرحمصباحالشريعة ص : 312
آتش هيمه را. ظاهر اين كلام، دلالت بر احتياط مىكند، مگر آنكه محمول باشد بر مبالغه.
اوحى اللّه عزّ و جلّ إلى موسى ابن عمران عليه السّلام: المغتاب اذا تاب فهو اخر من يدخل الجنّة، و ان لم يتب فهو اوّل من يدخل النّار.
خداوند عالم، وحى كرد به حضرت موسى عليه السّلام كه: غيبت كننده اگر توبه كرد و از غيبت نادم و پشيمان شد، آخر همه داخل بهشت مىشود. و اگر توبه نكرد، پيش از همه داخل جهنّم مىشود.
قال اللّه عزّ و جلّ:ا يُحِبُّ احَدُكُمْ انْ يَاكُلَ لَحْمَ اخيهِ مَيْتا فَكَرِهْتُمُوهُ 49: 12(حجرات - 12).
خداوند عالم در قرآن مجيد فرموده است كه: آيا دوست مىداريد شما كه بخوريد گوشت برادر مؤمن را مردار بوده. يعنى: غيبت كسى كردن، به مثابه گوشت بدن او خوردن است در حال مردگى.
و وجوه الغيبة تقع بذكر عيب في الخلق و الخلق، و الفعل و المعاملة، و المذهب و الجهل و اشباهه.
بيان مىفرمايد طرق غيبت را، كه غيبت به چه چيز واقع مىشود، مىگويد كه:
واقع مىشود غيبت به ذكر كردن معايب كسى در خلقت، مثل آنكه فلان كس بد تركيب است، يا بد دندان است، و مثل اينها.
يا در خلق، مثل آنكه بخيل است، يا حسود است، يا جبان است، و مانند اينها.
يا در فعل، مثل ترك واجبات، يا فعل محرّمات.
يا در معامله، مثل آنكه بد خريد است، يا بد فروش است، و مانند اينها.
يا در مذهب، مثل اينكه سنّى است، يا ملحد است.
يا در جهل، مثل آنكه نادان است و نفهميده است.
و اصل الغيبة تتنوّع بعشرة انواع، شفاء غيظ، و مساءة قوم، و تصديق
شرحمصباحالشريعة ص : 313
خبر، و تهمة، و تصديق خبر بلا كشفه، و سوء ظنّ، و حسد، و سخريّة، و تعجب، و تبرّم، و تزيين.
مىفرمايد كه: اصل غيبت متنوّع است به ده نوع. احتمال دارد كه مراد به «اصل غيبت»، نفس غيبت باشد و اضافه بيانى باشد و مراد اين باشد كه: غيبت منقسم مىشود به ده نوع، و تعبير به «اصل»، از جهت عمده بودن اينها باشد در ميان انواع غيبت. و احتمال دارد كه مراد از «اصل»، منشأ و سبب باشد و مراد اين باشد كه از هر كدام از اينها ناشى مىشود غيبت. امّا بنابر احتمال اوّل، اطلاق غيبت بر بعضى از عشره: مثل شفاء غيظ، و مساءة قوم، و حسد، و تبرّم، محتاج به تكلّفى است كه خواهد آمد، چرا كه غيبت متعلّق به لفظ و قول است، نه به معنى، به خلاف احتمال ثانى كه نظر به همه درست مىآيد و احتياج به تكلّف ندارد. به هر حال:
اوّل از عشره - شفا يافتن خشم كسى است به دلگير شدن كسى، و غيبت بودن اين، بنا بر احتمال اوّل، يا به اين اعتبار است كه هر كه صاحب اين نفس است كه به دلگيرى مردم خوشحال مىشود، معلوم است كه از غيبت ايشان و ذكر معايب ايشان نيز پروا نخواهد داشت، يا آنكه اين صفت در حكم غيبت است به اعتبار ترتّب اثم.
دوم - آنكه تصديق كند چيزى را كه متضمّن تهمت كسى باشد.
سوم - تصديق كردن خبرى كه مشتمل بر نقص كسى باشد، بى كشف و بيان.
چهارم - بد گمان بودن به كسى.
پنجم - حسد بردن به كسى، اين نيز محتاج به تكلّف مذكور است.
ششم - سخريّه و استهزا به كسى كردن.
هفتم - در هنگام ذكر خوبى كسى، تعجّب نمودن و استبعاد كردن.
هشتم - در هنگام مذكور، اظهار ملالت و كراهت نمودن.
نهم - زينت دادن حرفى كه مشتمل بر معايب غير باشد و شاخ و برگ بر او قرار دادن. ممكن است كه مراد از تصديق اوّل به قرينه فقره تاليه، تصديق كردن خبر
شرحمصباحالشريعة ص : 314
باشد، خواه با كشف و خواه بى كشف، و تصديق ثانى بىكشف و ذكر خاصّ باشد بعد از عامّ، و تهمت قسم عليحده باشد، يعنى: كسى را به يكى از صفات ذميمه متّهم داشتن. بنابر اين توجيه عدد ده تمام مىشود هر چند ظاهر فقره مذكوره، نظر به فقره سابقه آن است كه واو، واو معى باشد نه عطف.
فان اردت السّلامة فاذكر الخالق لا المخلوق، فيصير لك مكان الغيبة عبرة، و مكان الاثم ثوابا.
يعنى: اگر خواهى كه دنيا و آخرت تو سالم باشد و خسران به هيچ كدام راه نيابد، هميشه به ياد خدا باش و مخلوق را فراموش كن و متعرّض حال كسى مشو، تا بجاى غيبت، عبرت و بصيرت بهم رسد، و بجاى گناه و عذاب، اجر و ثواب روزى شود. از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام منقول است كه فرمود.
كذب من زعم انّه ولد من حلال و هو ياكل لحوم النّاس بالغيبة، اجتنب الغيبة فانّها ادام كلاب النَّار.
يعنى: دروغ مىگويد كسى كه مىگويد: من حلال زادهام و غيبت مردم مىكند و گوشت بدن مردم مىخورد. و دورى كنيد از غيبت كردن مردم كه غيبت نانخورش سگان جهنّم است.
مروى است از حضرت صادق عليه السّلام كه: هر كه ملاقات كند مردم را بروئى و غايب شود ايشان را به روى ديگر، مىآيد در روز قيامت و حاضر محشر مىشود و از براى او است زبانى از آتش.
حاصل: احاديث در باب خساست غيبت، زياده از آن است كه به حيطه ضبط تواند آمد. اعاذنا اللّه منها و سائر المؤمنين، بحقّ محمّد و اله اجمعين.
|