|
ترجمهاخلاق ص : 115
درجات روزه
ابو حامد در اين مقام كلامى است كه خلاصهاش اين است:
بدان كه روزه داراى سه درجه است:
1 - روزه عمومى.
2 - روزه خصوصى.
3 - روزه خصوص الخصوصى.
روزه عمومى خوددارى كردن از خوردن و آشاميدن و خوددارى از بر آوردن شهوات است.
روزه خصوصى حفظ گوش و چشم و دست و زبان و پا و ساير اعضاء و جوارح از گناهان است و اين با شش امر تحقق مىيابد.
الف: پوشيدن چشم و باز داشتن آن از نگاه كردن به آنچه كه مذموم و مكروه است، بلكه بايد آن را از نگاه كردن به هر چيزى كه قلب را مشغول كرده از ياد خدا غافل مىكند باز داشت.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: نگاه تير مسمومى است از تيرهاى شيطان، هر كس از ترس خدا دست از نگاه كردن بردارد خدا به او ايمانى مىدهد كه حلاوت آن را در قلبش احساس كند [1].
و همچنين فرمود پنچ چيز است كه روزه را زائل مىكند: دروغ، غيبت، سخن چينى، قسم دروغ، نگاه شهوت آميز [2].
ب: حفظ زبان از بيهودهگوئى، دروغ، غيبت، سخن چينى، فحش، و بد دهنى و معاشرت ناهموار و خصومت و جدال.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: روزه سپر است، پس وقتى يكى از شما روزه است ناسزا نگويد و جهالت نكند و اگر كسى با او نزاع كرد يا به او ناسزا گفت بگويد من روزهام [3].
ج: باز داشتن گوش از شنيدن محرمات، زيرا هر چيزى كه گفتنش حرام باشد گوش فرادادن به آن حرام است.
خداى تعالى «گروهى را كه به محرمات گوش فرا مىدهند مذمّت كرده» مىفرمايد: «سَمَّاعُونَ لِلْكَذِبِ اكَّالُونَ لِلسُّحْتِ 5: 42»[4].
و پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: كسى كه غيبت مىكند و كسى كه به غيبت گوش فرا مىدهد در گناه
__________________________________________________
[1]النظرة سهم مسموم من سهام ابليس فمن تركها خوفا من اللّه أتاه اللّه ايمانا يجد حلاوته في قلبه.
[2]خمس يفطّرن الصّائم الكذب و الغيبة و النميمة و اليمين الكاذبة و النّظر بشهوة.
[3]انّما الصّوم جنّة، فاذا كان احدكم صائما فلا يرفث و لا يجهل فان امرء قاتله او شاتمه فليقل انّى صائم.
[4] گوش كنندگان به دروغ و خورندگان مال حرامند. (سوره مائده، آيه 42).
ترجمهاخلاق ص : 116
شريكند [1].
د: حفظ بقيه اعضاء بدن مثل دست و پا از انجام اعمال ناشايست و باز داشتن شكم از خوردن چيز شبههناك به هنگام افطار، زيرا روزه از حلال و افطار از حرام معنى ندارد و اين به آن ماند كه قصرى بسازد و شهرى را خراب كند و دارو نوشيده و زهر خورد، چه اينكه محرمات سمومى هستند كه دين را هلاك مىكنند و روزه دواى آن است، و دارو با وجود سم سودى نمىبخشد.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: چه بسا روزه دارانى كه از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى سودى نمىبرند [2].
در تفسير اين حديث گفته شده كه منظور كسى است كه با خوراك حرام افطار كند.
و گفته شده منظور كسى است كه با روزه از خوردن طعام حلال خود دارى مىكند و با غيبت از گوشت مردم افطار مىكند.
و گفته شده منظور كسى است كه اعضاء و جوارح خود را از گناه حفظ نمىكند و شايد منظور همه اينها باشد.
ه: اينكه به هنگام افطار در خوردن حلال هم بطورى زياده روى نكند كه شكمش پر شود زيرا هيچ ظرفى از شكمى كه از غذاى حلال پر شده باشد نزد خدا مبغوضتر نيست [3].
آخر چطور مىتوان با روزه بر دشمن خدا تسلط پيدا كرد و هواى نفس را مقهور كرده آن [4] را بر تقوى تقويت كرد، در حالى كه انسان خود را تا شب از شهوات باز مىدارد تا به آنها رغبت پيدا مىكند، آنگاه آنقدر مىخورد تا پر مىشود.
شايد اگر طبق عادت هميشگى غذا مىخورد و اين گونه روزه نمىداشت بهتر بود.
پس سزاوار است براى افطار هم طبق عادت خود غذا بخورد و چنين شكمش را پر نكند.
و: اينكه بعد از افطار قلبش مضطرب و معلّق بين خوف و رجاء باشد، چون نمىداند روزهاش قبول شده و از مقرّبين است يا ردّ مىشود و از مغضوبين مىباشد.
«با جمع شدن اين شش امر روزه از سطح عمومى بالاتر رفته و مخصوص به عدهاى خاص مىشود كه آن را روزه خصوصى مىگويند».
امام صادق عليه السّلام در حديثى به اين نوع روزه اشاره كرده مىفرمايد: هنگامى كه روزه گرفتى بايد
__________________________________________________
[1]المغتاب و المستمع شريكان في الاثم.
[2]كم من صائم ليس له من صومه الا الجوع و العطش.
[3] اگر شكمى از مال حلال پر شود نزد خدا مبغوض است امّا اگر از حرام پر شود كه حسابش معلوم است.
[4] آن اشاره به خود نفس است نه هواى نفس.
ترجمهاخلاق ص : 117
گوش و چشمت و پوست و مويت روزه گيرند [1]. همينطور به چيزهاى ديگرى از وجود انسان اشاره كرده كه بايد روزه باشند، سپس اضافه كرده مىفرمايد: روزى كه روزهدارى، نبايد مثل روزهاى ديگرت باشد، در اين روز جدال نكن و خادم خود را آزار و اذيت نكن و بايد كه وقار روزه در وجودت ظاهر شود [2].
رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم روزى شنيد كه زن روزه دارى به كنيزش فحش مىدهد، حضرت غذايى طلبيد و جلوى زن قرار داد و فرمود: بخور.
عرض كرد من روزهام.
حضرت فرمود: چگونه روزهاى در حالى كه به كنيزت فحش مىدهى؟ روزه فقط با خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست [3].
ادامه كلام أبو حامد:
3 - روزه خصوص الخصوصى: روزه قلب از همّتهاى پست و افكار دنيوى و باز داشتن آن از غير خداست بطور كلّى.
بطلان اين روزه با فكر كردن در غير مبدأ و معاد و با فكر كردن در مورد دنياست، مگر در مواردى كه از آنها براى دينش استفاده مىكند، در اين صورت فكر در مورد دنيا توشه آخرت است. (پايان كلام أبو حامد«»).
در كتاب مصباح الشريعة از امام صادق عليه السّلام چنين روايت شده: كه رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:
روزه سپر است يعنى پردهاى در مقابل آفات دنيا و حجابى در برابر عذاب آخرت است، پس چون روزه گرفتى به اين نيت بگير كه از شهوات خود دارى كنى و خود را از شهوات حيوانى حفظ كنى، پس خود را به منزله مريض بدان كه اشتهاء به خوردن و نوشيدن ندارد، در هر لحظه منتظر شفاء از مرض گناهان باش و باطنت را از هر كدورت و غفلت و ظلمتى كه از اخلاص دورت مىكند تطهير كن.
سپس فرمود: خداى تعالى مىفرمايد: روزه براى من است و من در مقابل آن پاداش مىدهم.
__________________________________________________
[1]اذا صمت فليصم سمعك و بصرك و شعرك و جلدك.
[2]لا يكون يوم صومك كيوم فطرك، و دع المراء و اذى الخادم و ليكن عليك وقار الصّيام.
[3] معنى بطلان روزه بوسيله دروغ و غيبت و امثال آن كه فقهاء آنها را مبطل روزه نمىدانند اين است كه روزه مورد قبول واقع نمىشود و ثوابى بر آن مترتب نيست و لذا ترك غيبت و امثال آن را در روزه عمومى شرط نكرديم. (حقائق فيض كاشانى).
ترجمهاخلاق ص : 118
روزه ماده نفس و شهوت [1] طمع را مىكشد و باعث صفاى قلب و طهارت جوارح و اصلاح ظاهر و باطن و شكرگزارى در مقابل نعمتها و احسان به فقراء و كثرت تضرع و خشوع و گريه و سبب التجاء به خدا و انكسار هواى نفس و تخفيف حساب و كم شمردن نيكىها مىشود و در آن فوائدى است كه به شمارش در نمىآيد و همين مقدار كه ذكر شد براى توجه كسانى كه تعقل كنند و موفق به استعمال آن شوند كفايت مىكند«».
__________________________________________________
[1] در كتاب مصباح الشريعة بجاى «ماده نفس» «مراد نفس» روايت شد.
ترجمهاخلاق ص : 119
|