|
الهى تجاوز كند به خود ستم نموده است. (سوره طلاق، آيه 1)
ترجمهاخلاق ص : 440
باب دوازدهم تفكّر و تدبّر
قرآن كريم مىفرمايد:وَ يَتَفَكَّرُونَ فِى خَلْقِ السَّمواتِ وَ الارْضِ 3: 191[1] و مىفرمايد:ا فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ امْ عَلىْ قُلُوبٍ اقْفالُها 47: 24[2] پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: يك ساعت تفكر بهتر از يك سال عبادت است [3].
و امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: تفكر انسان را به نيكى و عمل به نيكى مىخواند [4].
و مىفرمايد: با تفكر قلبت را آگاه كن، شب خود را از رختخوابت جدا كن، و از پروردگارت بپرهيز [5].
و نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: در نعمتهاى خدا تفكر كنيد نه در ذات او، زيرا شما به كنه او نمىرسيد [6].
امام باقر عليه السّلام فرمود: از تفكر در ذات خدا پرهيز كنيد، ولى اگر خواستيد عظمت او را درك
__________________________________________________
[1] (خردمندان، آنانكه)... و در آفرينش زمين و آسمانها تفكر مىكنند. (سوره آل عمران، آيه 191)
[2] آيا منافقان در آيات قرآن تفكر نمىكنند يا بر دلهايشان قفلهاى جهالت زدهاند (سوره محمد صلى اللّه عليه و آله و سلّم، آيه 24)
[3]تفكّر ساعة خير من عبادة سنة.
[4]التفكّر يدعوا إلى البرّ و العمل به.
[5]نبّه بالتّفكّر قلبك و جاف عن اللّيل جنبك و اتّق اللّه ربّك.
[6]تفكّروا في آلاء اللَّه و لا تفكّروا في اللّه فانّكم لن تقدّروا قدره.
ترجمهاخلاق ص : 441
كنيد به عظمت مخلوقاتش نظر كنيد [1].
امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس در چگونگى ذات خدا فكر كند، هلاك مىشود [2] تفكرى كه امير المؤمنين عليه السّلام درباره آن مىفرمايد: انسان را به نيكى مىخواند، گاهى تفكر در حسنات و سيئات است و گاهى تفكر در صفات و افعال الهى است.
در قسم اول انسان در مورد حسنات خويش مىانديشد كه كاملند يا ناقص آيا به پاى بديهاى او مىرسند يا نه، از شرك و شك خالص هستند يا آلوده به شرك و شك مىباشند. چنين تفكرى حتما انسان را به اصلاح و جبران نواقص مىخواند.
همچنين هنگامى كه در بديها و عقوبتهائى كه به دنبال دارند و دورى از خدا كه ثمره آنهاست تفكر مىكند، اين تفكر او را به خوددارى از گناه و تدارك آنها به وسيله ندامت و توبه مىخواند.
در قسم دوم تفكر در صفات و افعال الهى چون لطف و احسان او به بندگان با نعمتهاى كامل و گسترده، با تكاليفى كه همه در حد طاقت انسانند، تفكر در اينكه او به خاطر اعمال كوچك و ناچيز بندگان وعده پاداش بزرگ و ستايش نيكو فرموده، زمين و آسمان و هر چه را بين آنهاست مسخّر بشر نموده. چنين تفكرى انسان را به نيكى و عمل به نيكى خوانده او را به طاعات ترغيب، و از معصيتها باز مىدارد.
اين تفكر، مخصوص افراد متوسط است [3] و امام رضا عليه السّلام به همين نوع تفكر اشاره مىكند آنجا كه مىفرمايد: عبادت نماز و روزه زياد نيست. عبادت تفكر در كار خداست [4].
از امام صادق عليه السّلام سؤال شد منظور از تفكر در اين روايت: «يك ساعت تفكر از يك شب نماز بهتر است» چگونه تفكرى است؟ فرمود: هنگامى كه از خرابه يا خانه متروكهاى گذشتى، بگويى ساكنينت كجايند؟ بنيانگذارانت كجايند؟ چه شده كه جواب نمىدهى؟ اين درجه تفكر از آنچه قبلا ذكر شد پائينتر است و مردم را در اين باب مراتب متفاوت است.
__________________________________________________
[1]ايّاكم و التّفكر في اللّه و لكن اذا اردتم ان تنظروا إلى عظمته فانظروا إلى عظم خلقه.
[2]من نظر في اللّه كيف هو هلك.
[3] به نظر مىرسد منظور از متوسط كسانى است كه نه چنان از معارف محرومند كه خدا را بدون جسم و دست و پا نتوانند تصور كنند و نه تا بدان حدّ به كمال رسيدهاند كه ياراى نظر به جمال آن ذات اقدس را داشته باشند، مستفاد از كلمات مرحوم محدث فيض در اين مقام آن است كه صدّيقان اگر چه از دوام نظر به مقام ذات محرومند ولى توفيق آن يافتهاند كه گاهى بهرهاى گيرند او در قسمتى از كلام خويش چنين مىفرمايد حال ساير خلق نسبت به جلال خدا مانند حال چشم خفاش نسبت به نور خورشيد است كه ياراى نظر به آن را نداشته، روز پنهان مىشود و شب به گردش مىآيد تا از انعكاس نور خورشيد بر زمين بهره گيرد و حال صديقين مانند حال انسان است نسبت به نور خورشيد كه مىتواند به آن نگاه كند ولى طاقت نگاه دايمى ندارد و اگر ادامه دهد بيم آن مىرود كه چشمان خويش را از دست بدهد...
[4]ليس العبادة كثرة الصّلاة و الصّوم انّما العبادة التّفكّر في امر اللّه.
|