فصل دوم مراقبت‏
براى بنده سزاوار است كه هنگام عمل با ديده‏اى بيدار از نفس خويش مراقبت كند زيرا نفس اگر رها شود طغيان كرده خود و ديگران را فاسد مى‏كند. و سپس در هر حركت و سكونى خدا را نيز مراقبت كند بدين معنى كه بداند خدا بر او مطلع است، ضمير او را مى‏داند و از درونش با خبر است. اعمال بندگانش را مراقبت مى‏كند و نگاهبان همه نفوس با تمام آثار و افعال آنهاست. و بداند كه راز قلب در نزد خدا مكشوف است آنچنان كه ظاهر بدن براى مردم، بلكه روشن‏تر.
قرآن كريم مى‏فرمايد:ا لَمْ يَعْلَم بِانَّ اللَّهَ يَرى‏ 96: 14[2] و مى‏فرمايد:انَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبا 4: 1[3] و نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مى‏فرمايد: نيكى آن است كه خدا را چنان عبادت كنى كه گوئى او را مى‏بينى، چه اينكه اگر تو او را نمى‏بينى او تو را مى‏بيند [4] و در حديث قدسى است: فقط كسانى در بهشت ساكن مى‏شوند، كه چون تصميم به گناه مى‏گيرند عظمت مرا به ياد آورده مرا مراقبت مى‏كنند و آنان كه كمرهايشان از ترس من خم شده. قسم به عزت و جلالم من تصميم به عذاب اهل زمين مى‏گيرم ولى چون به كسانى كه از خوف من رنج گرسنگى و تشنگى را بر خود هموار كرده‏اند مى‏نگرم، از عذابشان منصرف مى‏شوم و در حكايت است كه زليخا چون با يوسف خلوت كرد پارچه‏اى بر روى بت خويش افكند، يوسف عليه السّلام فرمود: چرا تو از يك جسم بى‏جان حيا مى‏كنى ولى من از مراقبت خداى جبّار حيا نكنم.
مراقبت حاصل شناخت خداست، علم به اينكه خدا از ضمير و درون ما آگاه است. و همه چيز در معرض ديد نافذ و حيطه شنوائى اوست كسانى كه در اين معرفت به حدّ يقين نائل آيند بر دو دسته‏اند «مقربين و پرهيزگاران».
__________________________________________________
[1]فانّى اوصيك اذا أنت هممت بامر فتدبّر عاقبته فان يك رشدا فامضه و ان يك غيّا فانته عنه.

[2] آيا (انسان) نمى‏داند كه خدا مى‏بيند. (سوره علق، آيه 14)
[3] همانا خداوند مراقب شماست. (سوره نساء، آيه 1)
[4]الاحسان ان تعبد اللّه كانّك تراه فان لم تكن تراه فانّه يراك.