|
فصل سوم اقسام و مراتب زهد
زهد به خودى خود داراى سه درجه مىباشد:
1 - درجه اول و پستترين درجه زهد آن است كه انسان خود را به دنيا نيالايد در حالى كه خود اشتهاى آن را دارد، و قلبش به آن مايل و نفسش به آن متوجه است ولى او با نفس خويش مجاهده كرده او را از دنيا باز مىدارد.
2 - اينكه دنيا را با كمال ميل و بدون نياز به هيچ مجاهده و مبارزهاى ترك كند. چون دنيا را نسبت به آخرت كوچك و حقير مىبيند، مثل كسى كه يك درهم را به خاطر بدست آوردن دو درهم از دست مىدهد، و معلوم است كه از دست دادن يك درهم براى بدست آوردن دو برابر آن مشكل نيست. او خود مىداند چيز با ارزشى را از دست مىدهد تا چيز با ارزشترى را بدست آورد.
3 - بالاترين مرتبه زهد آن است كه با كمال ميل صورت گيرد ولى در همان حال زاهد به زهد خود نيز بىرغبت باشد، و آن را به حساب نياورد.
يعنى معتقد باشد كه چيزى را ترك نكرده چون مىداند كه دنيا چيزى نيست. مانند كسى كه هستهاى را رها كرده و گوهرى بدست آورده و اين عمل را اصلا معاوضه نمىداند.
اين مرتبه، كمال زهد است.
اين شخص چون كسى است كه قصد ورود به درگاه سلطان را دارد ولى سگى در درگاه، مانع ورودش مىشود، و او لقمه نانى جلو سگ مىاندازد و او را سرگرم كرده، خودش وارد دربار مىشود و به مقام قرب سلطان مىرسد، به طورى كه امرش در تمام مملكت نافذ مىشود.
به نظر تو - اى عزيز - آيا اين شخص با يك لقمه نان كه براى سگ انداخته در مقابل آنچه به دست آورده براى خود حقّى برگردن ملك مىبيند.
شيطان سگى است كه بندگان را از دخول به بارگاه حق باز مىدارد، و دنيا چون لقمه نانى است
ترجمهاخلاق ص : 402
كه شيطان مىخورد، لذّتش فقط در حال جويدن است و چون به گلو نزديك شد ديگر لذتى ندارد، فقط سنگينىاش بر معده باقى مىماند و آنگاه به تعفّن و كثافت منتهى شده نياز به تخليه دارد، پس چگونه ممكن است كسى كه آن را براى رسيدن به قرب خدا رها مىكند به آن توجهى داشته باشد.
ترجمهاخلاق ص : 402
كه شيطان مىخورد، لذّتش فقط در حال جويدن است و چون به گلو نزديك شد ديگر لذتى ندارد، فقط سنگينىاش بر معده باقى مىماند و آنگاه به تعفّن و كثافت منتهى شده نياز به تخليه دارد، پس چگونه ممكن است كسى كه آن را براى رسيدن به قرب خدا رها مىكند به آن توجهى داشته باشد.
اقسام زهد در رابطه با اهداف زهد
زهد با توجه به هدفى كه زاهد از آن دنبال مىكند تقسيم ديگرى دارد در اين تقسيم نيز زهد سه مرتبه دارد.
1 - پستترين درجه زهد آن است كه هدف از آن نجات از آتش جهنم و سائر آلام و رنجها چون عذاب قبر، حساب و خطر صراط باشد. اين مرتبه زهد خائفين است.
2 - درجه متوسط زهد آن است كه هدف از آن رسيدن به پاداش و نعمتهاى خدا و لذات موعود بهشت باشد اين درجه زهد راجين - اميدواران - است.
3 - بالاترين درجه زهد آن است كه فقط به خاطر شوق به لقاى خدا باشد در اين مرتبه قلب زاهد متوجه آلام نمىشود تا از آنها بگريزد و لذات را نمىبيند تا براى رسيدن به آنها تلاش كند، بلكه تمام همّش مصروف ياد خداست.
اين همان كسى است كه همّش يكى است و جز خدا را نمىجويد زيرا هر كه غير خدا را بخواهد در حقيقت او را بندگى مىكند نه خدا را، چه اينكه هر مطلوبى معبود و هر طالبى بنده مطلوب خويش است.
اين درجه، مخصوص عارفان و محبّان است.
|