|
فصل پنجم پذيرش توبه
ابو حامد غزالى در كتاب احياء چنين مىگويد:
اگر معنى قبول را فهميده باشى شك نخواهى داشت كه هر توبه صحيحى پذيرفته و مقبول است.
كسانى كه به نور بصيرت مىبينند، و از انوار قرآن مدد مىگيرند، مىدانند كه هر قلب سليمى مقبول خدا و در آخرت در جوار او بهرهمند از نعمت اوست، و آمادگى دارد كه با چشم خود به وجه اللّه بنگرد.
و مىدانند كه قلب در اصل، سليم آفريده شده است زيرا هر نوزادى با فطرت خدا پرستى آفريده مىشود امّا آن سلامت توسط كدورتى كه گرد و غبار گناهان بر آن ايجاد مىكنند از دست مىرود.
و مىدانند كه آتش ندامت اين كدورت و غبار را از بين مىبرد و نور حسنه ظلمت سيئة را از
__________________________________________________
[1] توبه براى كسانى نيست كه تمام عمر بدى مىكنند تا زمانى كه يكى از آنها را مرگ فرا مىگيرد، در آن حال مىگويد: الان توبه كردم.
(سوره نساء، آيه 18).
[2]انّ اكثر صياح اهل النّار التسويف.
تسويف در لغت به معنى تأخير است اين فعل از حرف سوف كه از حروف استقبال است مشتق شده، كسى كه تصميم دارد امرى را به تأخير بياندازد مىگويد سوف افعل (انجام خواهم داد) و توبه يكى از امورى است كه بيش از هر چيز به اين آفت گرفتار است انسان هر روز به خود مىگويد توبه خواهم كرد (سوف اتوب) تا زمانى كه مرگ او را فرا مىگيرد و در حالى مىميرد كه صورت باطنى او صورت يك انسان مماطل است كه صاحب حقّ را با امروز و فردا سرگردان مىكند و با همين صورت باطنى محشور مىشود در حالى كه اين صورت معنوى تجسم يافته و در آتش دائما فرياد مىزند بزودى توبه خواهم كرد.
ترجمهاخلاق ص : 339
چهره قلب مىزدايد، كه ظلمت معاصى طاقت مقابله با نور حسنات را ندارد، همچنان كه ظلمت شب در مقابل نور روز، و همچنانكه كدورت چرك در مقابل سفيدى صابون.
همانطور كه شاهان لباس كثيف را براى پوشيدن نمىپذيرند، خداى تعالى قلب ظلمانى را براى همسايگى نمىپذيرد.
و همانطور كه اگر انسان با لباسى كه در تن دارد دست به كارهاى پست بزند لباسش كثيف مىشود، و چون آن را با آب گرم و صابون بشويد پاكيزه مىشود، بكار بردن قلب در شهوات، آن را كثيف مىكند و چون آن را با آب اشك و آتش ندامت بشويد پاكيزه و طاهر خواهد شد، و هر قلبى پاكيزه و طاهر شد مقبول است.
وظيفه انسان تزكيه و تطهير و لطف خدا قبول و پذيرش است.
مگر آن كه چرك، چنان در طول زمان متراكم شود كه در متن لباس نفوذ كند. كه در اين صورت صابون قادر به دفع و ازاله آن نيست. گناهان نيز اين چنينند كه چون بر قلب متراكم شوند، و لايهاى از پليدى تشكيل دهند، ديگر راه بازگشت و توبه وجود ندارد.
گاهى انسان با زبان مىگويد توبه كردم ولى به لباسشويى مىماند كه با زبان بگويد لباس را شستم و وارد عمل نشود، همانطور كه اين كلام لباس را تميز نمىكند و نمىتواند صفت موجود در آن را عوض كند، مگر ضد آن صفت را در آن ايجاد نمايد، «آن كلام هم باعث سفيدى قلب نمىشود».
قرآن مجيد مىفرمايد:وَ هُوَ الّذِى يَقْبَلُ التَّوبَةَ عَنْ عِبادِهِ 42: 25[1].
و مىفرمايد:غافِرِ الذّنْبِ وَ قابِلِ التَّوبِ 40: 3[2] (پايان كلام أبو حامد).
در كتاب كافى از امام صادق عليه السّلام يا باقر عليه السّلام چنين نقل شده: خداى عز و جل به آدم عليه السّلام فرمود: براى تو مقرّر كردم كه هر گاه يكى از فرزندانت كار بدى انجام دهد و استغفار كند او را ببخشم.
عرض كرد: پروردگارا بيشترم عطا كن.
فرمود: باب توبه را تا زمان مرگشان براى آنها باز گذاشتم.
عرض كرد: پروردگارا برايم كافى است.
امام باقر عليه السّلام فرمود: هنگامى كه جان به اينجا برسد - و با دست به گلويش اشاره كرد - باب توبه به روى عالم بسته مىشود، ولى به روى جاهل باز است.
__________________________________________________
[1] اوست كه توبه بندگانش را مىپذيرد. (سوره شورى، آيه 25).
[2] (خدائى كه) كه بخشنده گناه و پذيرنده توبه است. (سوره غافر، آيه 3).
ترجمهاخلاق ص : 340
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس يك سال قبل از مرگش توبه كند، خدا توبهاش را مىپذيرد.
سپس فرمود: يك سال زياد است، هر كس يك ماه قبل از مرگش توبه كند، توبهاش پذيرفته مىشود.
سپس فرمود: يك ماه زياد است، هر كس يك جمعه به مرگش توبه كند توبهاش پذيرفته مىشود.
سپس فرمود: يك جمعه زياد است، هر كس يك روز به مرگش توبه كند، خدا توبهاش را قبول مىكند.
سپس فرمود: يك روز زياد است، هر كس قبل از ديدن عوالم حال مرگ توبه كند، توبهاش مقبول است. اين روايت را مرحوم صدوق با اضافه اين دو جمله نقل كرده است هر كس يك ساعت به مرگش توبه كند توبهاش پذيرفته مىشود.
سپس فرمود: يك ساعت زياد است، هر كس در حالى توبه كند كه جانش به اينجا رسيده باشد - و با دست به گلويش اشاره كرد - خدا توبهاش را مىپذيرد.
نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مىفرمايد: اگر آنقدر خطا كنيد كه به آسمان برسد، آنگاه پشيمان شويد خدا توبه شما را مىپذيرد [1].
امام باقر عليه السّلام به محمد بن مسلم چنين مىفرمايد: وقتى كه مؤمن توبه مىكند، گناهان قبل از توبهاش بخشيده مىشود، پس او بايد براى بعد از توبه عمل كند. ولى آگاه باشيد بخدا قسم اين مزيّت فقط براى اهل ايمان است.
راوى مىگويد: عرض كردم اگر بعد از توبه و استغفار گناه كرد و آنگاه دوباره توبه نمود چه؟ فرمود: آيا گمان مىكنى اگر بنده مؤمن از گناه خود پشيمان شود و استغفار و توبه كند خدا توبهاش را نمىپذيرد؟ عرض كردم: او چندين بار اين كار را كرده، گناه مىكند سپس توبه و استغفار مىنمايد.
فرمود: هر گاه بنده با توبه و استغفار برگردد خدا با مغفرت و بخشش بر مىگردد، خدا بخشنده و مهربان است، توبه را مىپذيرد، و سيّئات را مىبخشد.
امام صادق عليه السّلام فرمود: گاهى انسان گناهى مىكند و خدا به خاطر آن گناه او را به بهشت مىبرد.
عرض شد: آيا خدا به خاطر گناه او را به بهشت مىبرد؟
__________________________________________________
[1]لو عملتم الخطايا حتى تبلغ السّماء ثمّ ندمتم لتاب اللّه عليكم.
ترجمهاخلاق ص : 341
فرمود: بله او گناهى مىكند ولى هميشه از آن گناه بيمناك، و بر نفس خود غضبناك است، خدا هم او را مىبخشد و داخل بهشت مىكند.
|