فريب خوردگى و غرور به خداى تعالى‏
اين نوع غرور مثل قول گروهى است كه مى‏گويند اگر خداى تعالى قيامتى به پا كند ما از ديگران سزاوارتريم و بهره بيشترى خواهيم داشت و سعادتمندتر خواهيم بود.
چنان كه قرآن مجيد از قول مردى كه با ديگرى در حال محاوره بود چنين نقل مى‏كند: «وَ ما اظَنُّ السَّاعَةَ قائِمَةً وَ لَئِنْ رُدِدْتُ الى‏ رَبّى لاجِدَنَّ خَيْرا مِنْها مُنْقَلَبا 18: 36[1].
اين غرور به خاطر آن است كه از طرفى به نعمت‏هاى خدا در دنيا مى‏نگرند و نعمتهاى آخرت را با آن مقايسه مى‏كنند و از طرفى مى‏بينند كه خدا در مقابل اعمال زشتشان آنها را عذاب نمى‏كند و عذاب آخرت را با آن مى‏سنجند چنان كه قرآن كريم مى‏فرمايد:وَ يَقُولُونَ لَوْ لا يُعَذِّبُنا اللَّهُ بِما نَقُولُ 58: 8[2].
و از طرفى به مؤمنين نگاه مى‏كنند كه فقير و «در ظاهر» گرفته و پريشان حالند و مى‏گويند:
ا هؤلاءِ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنْ بَيْنِنا 6: 53[3].
و مى‏گويند:لَوْ كانَ خَيْرا ما سَبَقُونا الَيْهِ 46: 11[4].
و ادعا مى‏كنند كه خدا در دنيا با نعمتهايش به ما احسان كرده و احسان دليل محبت است پس خدا ما را دوست دارد و هر كس كسى را دوست داشته باشد در آينده هم به او احسان مى‏كند. اين‏ها نمى‏دانند كه نعمت‏ها و لذات دنيا و استدراج در نعمت‏ها [5] نشانه پستى و بى ارزشى شخص‏
__________________________________________________
[1] و گمان نمى‏كنم كه قيامت به پا شود و بر فرض كه (قيامتى باشد) و من به سوى خدا برگردم منزلى بهتر از اين (باغ كه در دنيا دارم) نصيبم خواهد شد. (سوره كهف، آيه 36).
[2] چرا خدا ما را به خاطر آنچه مى‏گوئيم عذاب نمى‏كند. (سوره مجادله، آيه 8).
[3] آيا خدا از ميان ما فقط بر اينان منت نهاده (و به نعمت السلام مفتخر گردانيده) (سوره انعام، آيه 53).
[4] اگر دين خير بود ايشان قبل از ما به آن نمى‏گرويدند. (سوره احقاف، آيه 11).
[5] استدراج عبارت از آن است كه شخص به تدريج و درجه درجه گرفتار شود، يكى از سنتهاى الهى در مقابله با بدكاران استدراج است.
به اين معنى كه آنها هر چه بد مى‏كنند نعمت بيشتر مى‏يابند و خود نمى‏دانند كه اين نعمتها به منظور غوطه‏ور نمودن ايشان در لذت و كامرانى‏
ترجمه‏اخلاق ص : 320
مى‏باشند و اين لذات زهرهاى كشنده‏اند و همانطور كه پزشك بيمارش را از غذاهاى مضر پرهيز مى‏دهد خداى تعالى مؤمنين را از دنيا بر حذر مى‏دارد.
چه، اگر دنيا در نظر خدا ارزش داشت به هيچ كافرى حتى يك جرعه آبش را نمى‏نوشانيد.
قرآن عزيز مى‏فرمايد:ا يَحْسَبُونَ انَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِينَ نُسارِعُ لَهُمْ فِى الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرُونَ 23: 55 - 56[1].
و مى‏فرمايد:سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ 7: 182[2].
و مى‏فرمايد:فَتَحْنا عَلَيْهِمْ ابْوابَ كُلِّ شَي‏ءٍ حَتَّى اذا فَرِحُوا بِما اوتُوا اخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَاذا هُمْ مُبْلِسُونَ» 6: 44[3].
اين غرور از آنجا ناشى مى‏شود كه اينان نسبت به خداى تعالى و صفاتش جاهلند زيرا اگر كسى خدا را شناخت از عذاب الهى غافل نمى‏شود [4].
و با اين خيالات واهى خود را فريب نمى‏دهد بلكه به فرعون و قارون و پادشاهان گذشته مى‏نگرد كه چگونه خدا اول به آنها احسان كرد و سپس هلاكشان نمود.
وَ مَكَرُوا وَ مَكَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الماكِرينَ 3: 54[5].
فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ الا الْقَوْمُ الخاسِرُونَ 7: 99[6].