|
فصل اول شناخت دنيا و آخرت
يكى از امور مشكل، پيچيده و دقيق شناخت دنيا و آخرت است در اين وادى علماى بزرگ حيران، و عقلاء سرگردان شدهاند.
گروهى گمان كردهاند كه دنيا عبارت از مال است در حالى كه در كتاب و سنت آيات و رواياتى در مدح مال وارد شده است.
اين پيامبر اكرم است كه مىفرمايد: در راه فرمانبردارى از خدا مال، خوب ياورى است [1].
گروهى ديگر پنداشتهاند كه دنيا عبارت از زندگى دنيوى است در حالى كه به وسيله همين زندگى است كه انسان به سعادتهاى ابدى نائل مىشود و از شقاوتهاى هميشگى مىرهد.
در اين باب نيز پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مىفرمايد: براى رسيدن به آخرت، دنيا خوب ياورى است [2].
گروه ديگرى پنداشتهاند كه دنيا عبارت از خوراكىهاى لذيذ و خوب و لباسهاى فاخر و خانههاى آباد و خدم و حشم و دوستان و ياران است در حالى كه بعضى از انبياء چون حضرت سليمان و يوسف عليه السّلام «كه مسلما اهل دنيا نبودهاند» از تمام اين مزايا برخوردار بودهاند.
__________________________________________________
[1]نعم العون على طاعة اللّه المال.
[2]نعم العون على الآخرة الدّنيا.
ترجمهاخلاق ص : 295
امّا تحقيق مطلب اين كه: ممكن است همان كسى كه به علم و عبادت و حج و جهاد اشتغال دارد در پرداخت صدقات، اداء زكوات و رفع حوائج مسلمين كوشاست به زيارت برادران مسلمان، عيادت بيماران، تشييع جنازه مؤمنين و حضور در جمعه و جماعات همّت گمارده و بر انجام نوافل و ساير طاعات مواظبت مىكند در بحبوحه امر دنيا باشد، و بتوان او را طالب دنيا ناميد، و ادعا كرد كه او با تمام اعمالش ملعون است و اين اعمال همه به خودش برمىگردد و مورد قبول خداى تعالى قرار نمىگيرند چون كه قصدش از اين اعمال جلب رضايت خدا نبوده است.
و چه بسا مردانى ثروتمند داراى خدم و حشم خوش خوراك و نوپوش با خانههاى بزرگ و عمارات عالى زنان زيبا و مراكب نيكو، قدحهاى آماده و بالشهاى مرتب و فرشهاى گسترده در عين حال اهل آخرت بوده و اعمالشان مقبول و سعيشان مشكور باشد چه اينكه با تمام آنچه دارد قصدش جلب رضايت خداست.
بنابراين هر چه انسان را از خداى تعالى دور كند، دنياست اگر چه نماز و روزه و حج و جهاد و انفاق و زهد و قناعت باشد.
و هر چه موجب نزديكى به او شود آخرت است اگر چه مال و زن و خدم و حشم باشد.
بله در اكثر اوقات و نسبت به اكثر اشخاص وضع طورى است كه اخلاص و نزديكى به خدا جز با ترك مباحات - چه رسد به شبهات و محرّمات - امكان پذير نيست و به همين خاطر است كه انبياء عليهم السّلام مردم را تشويق مىكردند كه هر چه ميل آنها را به دنيا زياد مىكند آن را ترك كنند اگر چه به خودى خود مىتواند وسيلهاى براى رسيدن به آخرت باشد زيرا شيطان قوى و نفوس انسانها بسيار ضعيف است.
به عبارت ديگر مىگوييم: دنيا عبارت از دو حالت از حالتهاى قلب است حالتى كه نزديكتر است دنيا ناميده مىشود يعنى ميل به تمام چيزهايى كه قبل از مرگ است مربوط به دنياست و حالتى كه بعد از آن و متأخر از آن است آخرت ناميده مىشود يعنى همان چيزهايى كه بعد از مرگ هستند.
پس هر چيزى كه انسان در دنيا به آن مايل است و بهره و نصيب و لذتش مربوط به قبل از مرگ است دنياى انسان است ولى بايد توجه داشت كه هر چيزى كه انسان به آن ميل دنيوى دارد و از آن بهره و نصيب مىگيرد نكوهيده نيست بلكه امور دنيوى خود منقسم به سه قسمند كه فقط يك قسم آن نكوهيده است.
1 - امورى كه در دنيا همراه انسان هستند و نتيجه آنها براى بعد از مرگ باقى مىماند مثل
ترجمهاخلاق ص : 296
معرفت خدا شناخت صفات و افعال او شناخت فرشتگان، كتب، رسل، و شرايع و احكام و عمل خالص براى خدا.
گاهى مىشود كه در دنيا چيزى از علم و عمل براى انسان لذيذتر نيست لذا نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مىفرمايد: از دنياى شما سه چيز محبوب من است بوى خوش و زنان، ولى روشنى چشمم در نماز است [1].
حضرت در اين كلام شريف نماز را چون در عالم حسّ و عيان است از امور دنيوى مىشمرد در حالى كه نماز از بزرگترين موجبات نزديكى به خداست.
اين گونه امور اگر چه به خاطر نزديكيشان دنيا ناميده مىشوند ولى پسنديده و ممدوح و ياور انسان در مسير آخرتند.
2 - قسم دوم نقيض قسم اول است يعنى تمام چيزهايى كه بهره آنها منحصر در زندگى قبل از مرگ است و ثمره اخروى ندارند مثل لذت بردن از معاصى و حتى تلذّذ بيش از حد نياز از مباحات و تنعّم از انباشتههاى طلا و نقره و اسبان داغ شده. اين همان دنياى مذموم و نكوهيده است.
3 - قسم سوم متوسط بين دو قسم قبل است يعنى هر حظّ و بهرهاى كه مربوط به دنيا باشد ولى انسان را در رسيدن به آخرت كمك كند و اين قسم عبارت است از تمام چيزهايى كه انسان به حسب زمان، مكان و موقعيت خود نياز دارد مثل غذا و لباس.
پس اگر انسان از غذا و لباس به قصد استعانت در فراگيرى علم، عمل، طاعات، عبادات، حفظ زندگى و آبرو و امور ديگرى كه شارع مقدس به آنها دستور داده استفاده كند اينها دنياى مذموم نيستند اگر چه قصد رفاه، تنعّم و لذّت هم داشته باشد.
ولى اگر از آنها در مسير معاصى يارى بگيرد جزء دنياى نكوهيده و مذموم به شمار مىروند.
لذا شريعت مقدس اسلام براى امرار معاش ما را به تحصيل مال و كسب حلال در حدّ لازم تشويق مىكند نبى گرامى اسلام صلى اللّه عليه و آله و سلّم مىفرمايد: عبادت هفتاد جزء است كه برترين جزء آن طلب حلال است [2].
و مىفرمايد: ملعون است كسى كه كل خود را بر ديگران افكند [3].
__________________________________________________
[1]حبّب إلىّ من دنياكم ثلاث الطّيب و النّساء و قرّة عينى في الصّلاة.
[2]العبادة سبعون جزء افضلها طلب الحلال.
[3]ملعون من القى كلّه على النّاس.
ترجمهاخلاق ص : 297
امام سجاد عليه السّلام مىفرمايد: دنيا دوتاست، يكى دنياى رساننده (يعنى دنياى در حد كفايت) ديگرى دنياى لعنت شده [1].
امام باقر عليه السّلام مىفرمايد: هر كس براى حفظ آبروى خود در ميان مردم، تلاش براى خانواده، و نيكى به همسايهها در جستجوى رزق حلال باشد خدا را در حالى ملاقات مىكند كه چهرهاش چون ماه شب چهاردهم باشد [2].
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: هر كس براى خانوادهاش زحمت بكشد مانند كسى است كه در راه خدا جهاد كرده است [3].
و همان حضرت درباره مردى كه گفته بود: من در خانه مىنشينم نماز مىخوانم، روزه مىگيرم و پروردگارم را عبادت مىكنم، روزى خودش مىرسد، فرمود: اين، يكى از سه كسى است كه دعايشان مستجاب نمىشود.
و مىفرمايد: خدا غربت رفتن در طلب روزى را دوست مىدارد [4].
مردى به امام صادق عليه السّلام عرض كرد: بخدا قسم ما در طلب دنياييم و دوست داريم دنيا نصيبمان شود.
فرمود: دنيا را براى چه مىخواهى؟ عرض كرد: مىخواهم خودم و خانوادهام را تأمين كنم، صله رحم به جا آورم انفاق كنم و حج و عمره انجام دهم.
حضرت فرمود: اين كه طلب دنيا نيست، طلب آخرت است.
و از آن حضرت است: كسى كه دنيايش را به خاطر آخرتش رها كند از ما نيست [5].
|