ترجمه‏اخلاق ص : 248
افراط در غضب‏
افراط در غضب آن است كه قوه غضب چنان بر صاحبش مسلط شود كه از اختيار عقل و شرع خارج گردد، در اين صورت بصيرت از انسان سلب شده و قدرت تفكر را از دست مى‏دهد، اختيار نفس از كف او خارج مى‏گردد و از ديدن عبرتها كور و از شنيدن مواعظ كر مى‏شود.
از جمله آثار ظاهرى اين حالت، تغيير رنگ، لرزش اعضاء، خروج افعال از ترتيب و نظام، اضطراب در حركات و سخنان، باز شدن زبان به فحش و ناسزا و سخنان ناهموار و كتك كارى و حمله به ديگران مى‏باشد. و لذا از نبىّ اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه: غضب ايمان را فاسد مى‏كند همانطور كه سركه عسل را [1].
از مسير روايت شده كه نزد امام باقر عليه السّلام نام غضب به ميان آمد، حضرت فرمود: انسان گاهى غضب مى‏كند و به هيچ چيز راضى نمى‏شود تا خود را مستحقّ آتش و عذاب كند، پس هر كس در حال ايستاده غضبناك شد فورا بنشيند كه اين كار پليدى شيطان را از او دور مى‏كند و هر كس بر خويشاوند خود غضبناك شد با او تماس بدنى برقرار كند چه اينكه رحم وقتى تماس پيدا كند ساكت مى‏شود.
ابو حمزه ثمالى از آن حضرت روايت مى‏كند: غضب شعله‏اى از شيطان است كه در درون آدمى افروخته مى‏شود، وقتى يكى از شما غضب مى‏كند چشمانش سرخ مى‏شود، رگهاى گردنش ورم مى‏كند و شيطان خود را در آن رگها جاى مى‏دهد، پس هر كدام از شما از تسلّط شيطان خوف دارد به هنگام غضب فورى بنشيند كه نشستن پليدى شيطان را از او دور مى‏كند.
امام صادق عليه السّلام مى‏فرمايد: غضب كليد هر بدى است [2].
و مى‏فرمايد: هر كس غضبش را نگهدارد خدا عيبهايش را مى‏پوشاند [3].
و مى‏فرمايد: در تورات نوشته شده: اى پسر آدم به هنگام غضبت مرا ياد كن تا به هنگام غضبم تو را ياد كنم و با كسانى كه هلاك مى‏شوند هلاكت نكنم و هنگامى كه مورد ظلم واقع شدى به يارى من راضى باش كه يارى من از يارى خودت بهتر است.
و مى‏فرمايد: هر كس مالك غضبش نباشد مالك عقلش نيست [4].
و مى‏فرمايد: از جمله مناجاتهاى خداى تعالى با موسى اين است: اى موسى بر كسانى كه تو را
__________________________________________________
[1]الغضب يفسد الايمان كما يفسد الخلّ العسل.

[2]الغضب مفتاح كلّ شرّ.

[3]من كفّ غضبه ستر اللّه عورته.

[4]من لم يملك غضبه لم يملك عقله.

ترجمه‏اخلاق ص : 249
مالك آنها كردم اعمال غضب نكن تا بر تو اعمال غضب نكنم [1].