|
ترجمهاخلاق ص : 246
باب چهارم غضب
غضب شعلهاى است كه از آتش بر افروخته جهنم اقتباس شده است تنها با اين فرق كه اين آتش فقط بر دلها افروخته مىشود و چون آتش زير خاكستر در درون دل جا گرفته و كبر مدفون در وجود، آن را از قلوب ستمگران لجوج ظاهر مىكند همان گونه كه سنگ آتش را از آهن خارج مىكند ولى غضب مؤمنين جز با تعصب دينى بروز نمىكند.
سبب غضب، هيجان و اشتعال آتشى است كه در وجود انسان به وديعت نهاده شده، اشتعال اين آتش خون قلب را به غليان مىآورد و آن را در رگها پراكنده مىكند و همانطور كه آتش به طرف بالا زبانه مىكشد و آب جوشان در ديگ به طرف بالا مىآيد، اين خون جوشان به طرف قسمتهاى بالاى بدن مىرود و با شدت به رگهاى صورت وارد مىشود و پوست صورت به خاطر شفافيتى كه دارد چون شيشهاى كه رنگ محتويات خود را نشان مىدهد رنگ خونى را كه در رگهاى صورت دويده نشان مىدهد و لذا مىبينيم كه چشم و پوست صورت كاملا سرخ مىشود.
البته ظهور كامل اين حالت موقعى است كه انسان بر زير دست غضب كند و بداند كه بر او مستولى است.
ولى در صورتى كه بر بالاتر از خود غضب كند و از انتقام هم مأيوس باشد، خون منقبض مىشود و از اطراف بدن به داخل بر مىگردد و به حزن تبديل مىشود و لذا رنگ صورت به زردى
ترجمهاخلاق ص : 247
مىگرايد.
و اگر بر كسى كه هم شأن خود اوست غضب كند و در قدرت خويش بر انتقام شك داشته باشد خونش گاهى منقبض مىشود و گاهى منبسط و به همين جهت رنگش گاه به زردى مىگرايد و گاه به سرخى و دچار اضطراب مىشود.
پس معلوم شد كه غضب همان غليان و جوشش خون براى انتقام است و محل اين قوّه قلب است.
كار قوّه غضب اين است كه قبل از وقوع آنچه به حال انسان موذى و مضرّ است به دفع آنها اقدام مىكند و در صورتى كه واقع شوند غضب متوجه تشفّى و انتقام مىشود.
غذاى قوه غضب انتقام است و ميلش به انتقام، غضب از انتقام لذّت مىبرد و جز با آن آرام نمىگيرد.
مردم از نظر چگونگى اين قوّه در وجود به سه دسته تقسيم مىشوند:
1 - حالت تفريط.
2 - حالت افراط.
3 - حالت اعتدال.
تفريط قوّه غضب به آن است كه كسى بطور كلى از اين قوّه بىبهره باشد يا غضبش به حدّى ضعيف باشد كه در موارد ضرورى و لازم هم بروز نكند.
اين حال ناپسند و مذموم بوده و از آن به بىتعصبى تعبير مىشود و از جمله ثمراتش بىغيرتى در مقابل حرام و تحمّل خوارى و پستى و ضعف و انكسار و سكوت در مقابل فعل منكرات است.
و لذا خداوند متعال نيكان صحابه را به شدّت و تعصب توصيف كرده مىفرمايد:اشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ 48: 29[1].
و به نبى اكرم دستور شدّت و غلظت داده مىفرمايد:يا ايُّهَا النَّبىُّ جاهِد الْكُفَّارَ وَ الْمُنافِقِينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ 9: 73[2].
مىدانيم كه شدّت «كه در آيه اول آمده» و غلظت «كه در آيه دوم آمده» هر دو از آثار قوه غضب هستند.
__________________________________________________
[1] (پيروان پيامبر اسلام) بر كافران سخت و شديدند. (سوره فتح، آيه 29).
[2] اى پيامبر با كفار و منافقين مبارزه كن و بر آنها سخت بگير. (سوره توبه، آيه 73).
|