|
ترجمهاخلاق ص : 165
باب ششم حقوق مسلمان و مؤمن
«بطور كلى هر مسلمانى به حكم مسلمانيش در قبال جامعه اسلامى و آحاد مسلمين مسئول است و حقوقى از آنها به گردن اوست كه بايد در اداى آن كوشا باشد، اين حقوق عبارتند از»:
1 - اينكه هر چه براى خود مىپسندى براى جميع آنها بپسندى و هر چه را بر خود نمىپسندى بر آنها روا ندارى.
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: در حقيقت مؤمنين برادرانى از يك پدر و مادرند و چون يكى از آنان را كسالتى باشد ديگران براى او بيدار مىمانند [1].
و باز مىفرمايد: مؤمن برادر مؤمن است مانند يك جسم واحد كه اگر جزئى از آن درد گيرد ناراحتى آن در بقيه اعضا احساس مىشود و ارواح آنان از يك روح واحد است [2].
و باز مىفرمايد: بعضى از مؤمنين خادم بعضى ديگر هستند.
بعضى به بعضى ديگر فايده مىرسانند [3].
__________________________________________________
[1]إنّما المؤمنون إخوة بنو أب و أمّ و إذا ضرب على رجل منهم عرق سهر له الآخرون.
[2]المؤمن اخو المؤمن كالجسد الواحد، ان اشتكى شيء منه وجد الم ذلك في سائر جسده و ارواحهما من روح واحدة.
[3] اين دو جمله از يك حديث گرفته شده و بنا به نقل كافى حديث اين است.
راوى مىگويد از امام صادق شنيدم كه فرمود:المؤمنون خدم بعضهم لبعض، قلت: و كيف تكونون خدما بعضهم لبعض؟ قال: يفيد بعضهم بعضا.
ترجمهاخلاق ص : 166
و باز اوست كه به اصحابش مىفرمايد: از خدا بپرهيزيد (تقوى پيشه كنيد) و برادران نيكو باشيد، در راه خدا همديگر را دوست داشته باشيد، با هم پيوسته باشيد به هم رحم كنيد، با هم ديدار و ملاقات كنيد و خاطره ما را به يكديگر ياد آورى كنيد [1].
2 - اينكه هيچ مسلمانى را با كردار يا گفتار آزار ندهى.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: مسلمان كسى است كه مسلمانان از دست و زبانش در امان باشند [2].
و نيز مىفرمايد: آيا مىدانيد مسلمان كيست؟.
عرض كردند: خدا و رسولش مىداند.
فرمود: مسلمان كسى است كه مسلمانان از دست و زبانش در امان باشند.
عرض كردند: مؤمن كيست؟ فرمود: كسى كه مؤمنين او را بر جان و مال خود امين بدانند.
عرض كردند: مهاجر كيست؟ فرمود: كسى كه از بديها هجرت كرده و از آنان دورى كند.
امام باقر عليه السّلام فرمود: آيا شما را خبر بدهم كه مؤمن كيست؟ كسى است كه مؤمنين او را بر جان و مال خود امين بدانند [3].
آيا به شما خبر بدهم كه مسلم كيست؟ كسى است كه مسلمين از دست و زبانش در امان باشند [4].
و مهاجر كسى است كه از سيئات هجرت كند و آنچه را كه خدا حرام كرده ترك كند [5].
بر مؤمن حرام است كه به مؤمنى ظلم كند يا او را خوار سازد يا غيبت او را كند يا او را از خود براند [6].
3 - اينكه براى هر مسلمان تواضع كند و در مقابل آنان تكبّر نورزد، زيرا خدا هيچ خدعه
__________________________________________________
[1]اتّقوا اللّه و كونوا اخوة بررة متحابين في اللّه متواصلين متراحمين، تزاوروا و تلاقوا و تذاكروا امرنا.
[2]المسلم من سلم المسلمون من لسانه و يده.
[3]الا انبئكم بالمؤمن؟ من ائتمنه المؤمنون على انفسهم و اموالهم.
[4]الا انبئكم بالمسلم؟ من سلم المسلمون من لسانه و يده.
[5]و المهاجر من هجر السّيئات و ترك ما حرم اللّه.
[6]و المؤمن حرام على المؤمن ان يظلمه او يخذله او يغتابه او يدفعه دفعة.
ترجمهاخلاق ص : 167
گر متكبرى را دوست ندارد.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: خدا به من وحى كرد كه تواضع كنيد تا كسى به كسى فخر نفروشد [1].
و اگر كسى بر كسى فخر فروشى كرد تحمل كند.
خداى تعالى فرمايد: «خُذِ الْعَفْوَ وَ امُرْ بِالْعُرْفِ وَ اعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِينَ 7: 199»[2].
امام صادق عليه السّلام فرمود: در آسمان دو فرشته موكّل بندگان هستند، هر كس بخاطر خدا تواضع كند بلندش مىكنند و هر كس تكبّر كند بر زمينش مىزنند [3].
و در حديث است كه على بن الحسين امام چهارم عليه السّلام در حالى كه بر الاغش سوار بود به عدهاى جزا مىرسيد كه مشغول نهار خوردن بودند، آنها حضرت را به نهار دعوت كردند، حضرت فرمود: اگر روزه نبودم دعوت شما را مىپذيرفتم و هنگامى كه به منزلش رسيد دستور داد غذايى تهيه كنند و بسيار به آن اهميت داده خوب فراهمش كنند سپس آنها را دعوت كرد و با هم غذا خوردند.
4 - اينكه گوش به سخن چينىهاى مردم ندهد و خود بين آنها سخن چينى نكند كه رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:
هيچ سخن چينى وارد بهشت نمىشود [4].
از امام باقر عليه السّلام روايت شده كه پيامبر اسلام فرمود: اى گروه كسانى كه با زبان اسلام آوردهايد ولى به دل مسلمان نگشتهايد، در لغزشهاى مردم تجسس نكنيد، چه، هر كس در لغزشهاى مردم تجسس كند خدا لغزشهايش را دنبال مىكند و هر كس كه خدا لغزشهايش را دنبال كند رسوايش مىسازد [5].
امام باقر عليه السّلام مىفرمايد: نزديكترين حالات بنده به كفر اين است كه با كسى در دين دوستى كند سپس در فكر شمارش لغزشهاى او باشد تا روزى آنها را مايه ننگ و سرزنش او قرار دهد [6].
و باز مىفرمايد: هر كس درباره مؤمنى چيزى نقل كند كه ننگى به او وارد كند و بنيان
__________________________________________________
[1]انّ اللّه اوحى إلىّ ان تواضعوا حتى لا يفخر احد على احد.
[2] طريقه عفو و رحمت پيش گير و به نيكوكارى فرمان ده و اگر نپذيرفتند از مردم نادان روى بگردان، (سوره اعراف، آيه 199).
[3]انّ في السّماء ملكين موكّلين بالعباد فمن تواضع للّه رفعاه و من تكبّر وضعاه.
[4]لا يدخل الجنّة قتّات.
[5]يا معشر من اسلم بلسانه و لم يسلم بقلبه لا تتبعوا عثرات المسلمين فمن تتبّع عثرات المسلمين تتبّع اللّه عثراته و من تتبّع اللّه عثراته يفضحه.
[6]اقرب ما تكون العبد إلى الكفر ان يواخى الرّجل الرّجل على الدّين فيحصى عليه زلاته ليعيّره بها يوما.
ترجمهاخلاق ص : 168
جوانمرديش را منهدم كند تا او را از چشم مردم بيندازد خدا او را از تحت ولايت خود خارج مىكند و به ولايت شيطان داخل مىكند ولى شيطان هم او را نمىپذيرد [1].
5 - اينكه با هيچ يك از آشنايان بيش از سه روز قطع رابطه نكند هر چه غضبش از او شديد باشد.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: براى مسلمان حلال نيست كه از سه شب بيشتر برادر مؤمنش را ترك كند، بطورى كه چون به هم برسند از هم اعراض كنند، در اين حالت بهترين آنها كسى است كه نخست سلام كند [2].
و باز فرمود: هر كسى اشتباه مؤمنى را نديده گرفته ببخشد، خداى تعالى در روز قيامت لغزشهايش را مىبخشد [3].
و باز فرمود: هرگاه دو مسلمان با هم قهر كنند و سه روز در اين حال باقى بمانند و با هم صلح نكنند. از دين اسلام خارج شده و هيچ رشته ولايتى بين آن دو باقى نمىماند. و هر كدام از آن دو در حرف زدن با ديگرى سبقت گيرد، در روز قيامت براى ورود به بهشت نيز بر او سبقت مىگيرد [4].
و از آن حضرت است كه فرمود: تا زمانى كه دو مسلمان همديگر را ترك كنند پيوسته شيطان شادمان است و چون با هم مصالحه كنند، زانوهايش سست مىشود و بند بند بدنش از هم جدا مىشود و فرياد مىزند: اى واى كه هلاك نشد [5].
6 - اينكه تا قدرت دارد نسبت به ديگران نيكى كند.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: نيكى كن به كسانى كه لايق نيكى هستند پس اگر آنها لايق نبودند خودت لايق نيكى كردن هستى [6].
__________________________________________________
[1]من روى على مؤمن رواية يريد بها شينه و هدم مروّته ليسقط من اعين النّاس اخرجه اللّه تعالى من ولايته إلى ولاية الشّيطان فلا يقبله الشيطان.
[2]لا يحلّ لمسلم ان يهجر اخاه فوق ثلاث ليال، يلتقيان فيعرض هذا و يعرض هذا و خيرهما الّذى يبدء بالسّلام.
[3]من اقال مسلما عثرته اقاله اللّه يوم القيامة.
[4]ايّما مسلمين تهاجرا فمكثا ثلاثا لا يصطلحان الا كانا خارجين من الاسلام و لم يكن بينهما ولاية و أيّهما سبق إلى كلام صاحبه كان السّابق الى الجنّة يوم الحساب.
[5]لا يزال ابليس فرحا ما تهاجر المسلمان، فاذا لقيا اصطكّت ركبتاه و تخلّعت او صاله و نادى: يا ويله ما لقى من الثّبور.
[6]اصنع المعروف إلى اهله فان لم تصب اهله فانت اهله.
ترجمهاخلاق ص : 169
و در روايتى ديگر مىفرمايد: نهايت عقل بعد از دين دارى اين است كه به مردم محبت ورزى و به خوب و بد آنها نيكى كنى [1].
امام باقر عليه السّلام مىفرمايد: با كسانى كه آميزش مىكنى اگر برايت مقدور بود كه دست تو برتر باشد، همينكار را كن [2].
7 - اينكه بر هيچكس بدون اجازهاش وارد نشوى، بلكه بايد سه مرتبه اجازه گرفت و اگر اجازه نداد برگردى.
امير المؤمنين عليه السّلام مىفرمايد: نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم «به هنگام ورود به خانه ديگران» سه بار سلام مىكرد اگر به او اجازه مىدادند وارد مىشد و گر نه بر مىگشت [3].
8 - اينكه با همه مردم با خوش خلقى آميزش كند و با آنها خوش رفتارى نمايد.
زيرا اگر كسى بخواهد با شخص جاهلى عالمانه برخورد كند يا با يك آدم بيهوده به صورت يك شخص فهيم يا با شخص كودن آگاهانه و زيركانه برخورد كند، هم خودش اذيت مىشود و هم ديگران را اذيّت مىكند.
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: با مردم طبق اخلاق خودشان رابطه برقرار كنيد [4].
9 - اينكه به پيران احترام و به كودكان رحم كند.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: كسى كه بزرگ ما را احترام و كوچك ما را رحم نكند از ما نيست [5].
و همچنين مىفرمايد: براى بزرگداشت و اجلال كامل خدا بايد كسانى را كه در اسلام عمرى گذراندهاند احترام كرد [6].
امام صادق عليه السّلام از پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل مىكند كه فرمود: هر كس فضيلت بزرگتر را كه به خاطر
__________________________________________________
[1]رأس العقل بعد الدّين التّودّد إلى النّاس و اصطناع المعروف إلى كلّ برّ و فاجر.
[2]من خالطت فان استطعت ان تكون يدك العليا عليهم فافعل
يعنى اگر توانائى داشتى كه در خير پيش قدم باشى و زحمات و مخارج را بر عهدهگيرى و هميشه تو به آنها احسان كنى كوتاهى نكن.
[3] انّ النبيّ صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كان يسلّم ثلاثا فان اذن له و الا انصرف.
[4]خالقوا النّاس باخلاقهم.
[5]ليس منّا من لم يوقّر كبيرنا و لم يرحم صغيرنا.
[6]من تمام اجلال اللّه اكرام ذى الشّيبة المسلم.
ترجمهاخلاق ص : 170
سنش حائز است مراعات كرده و او را احترام كند، خدا او را از هول و هراس قيامت ايمن مىكند [1].
و در روايت ديگرى مىفرمايد: هر كس مسلمان پيرى را احترام كند خدا او را از هول و هراس روز قيامت ايمن مىكند [2].
10 - اينكه با همه مردم خوشرو، مهربان و گشاده رو باشد.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: آيا مىدانيد آتش جهنم بر چه كسى حرام شده؟ عرض كردند: خدا و رسولش مىدانند.
فرمود: بر شخص نرم خوى متواضع كه وجودش بر ديگران سنگين نباشد و خود را از آنها دور نكند [3].
و فرمود: خدا بنده گشاده روى را كه تحمل وجودش بر ديگران سخت نباشد دوست دارد [4].
حضرت صادق عليه السّلام مىفرمايد: هر كس خاشاكى را از صورت برادر مؤمنش بگيرد خدا براى او ده حسنه مىنويسد و هر كس به صورت برادرش تبسّم كند، يك حسنه براى او محسوب مىشود [5].
و مىفرمايد: هر كس به برادر مؤمنش خوشامد بگويد، خداى تعالى تا روز قيامت برايش خوشامد مىنويسد [6].
وى مىفرمايد: رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس با برادر مسلمانش كلمهاى از روى لطف گويد و غم از دل او بزدايد تا زمانى كه در اين كار باشد در سايه رحمت گسترده خداست [7].
و باز مىفرمايد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: مؤمن كسى است كه با ديگران انس بگيرد و ديگران با او انس گيرند، هر كسى با ديگران انس نگيرد و ديگران با او انس نگيرند خيرى در او نيست [8].
__________________________________________________
[1]من عرف فضل كبير لسنه فوقره آمنه اللّه من فزع يوم القيامة.
[2]من وقّر ذا شيبة في الاسلام آمنه اللّه من فزع يوم القيامة.
[3]ا تدرون على من حرّمت النّار؟ قالوا اللّه و رسوله اعلم. قال على الليّن الهيّن السّهل القريب.
[4]انّ اللّه يحبّ السّهل الطّلق.
[5]من اخذ من وجه اخيه المؤمن قذاة كتب اللّه له عشر حسنات و من تبسّم في وجه اخيه كانت له حسنة.
[6]من قال لاخيه مرحبا كتب اللّه له مرحبا إلى يوم القيامة.
[7]من اكرم اخاه المسلم بكلمة يلطفه بها و فرّج عنه كربته لم يزل في ظلّ اللّه الممدود عليه الرّحمة ما كان في ذلك.
[8]المؤمن الف مألوف، و لا خير في من لا يألف و لا يؤلف.
ترجمهاخلاق ص : 171
11 - اينكه به هر وعدهاى كه به مسلمانى داد حتما وفا كند.
امام سجاد عليه السّلام در توصيف منافق مىفرمايد: چون وعدهات دهد بجا نياورد [1].
و امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: وعده مؤمن به برادرش به منزله نذرى است كه كفاره ندارد، پس كسى كه خلف وعده مىكند با خدا خلف وعده كرده و دشمنى او را برانگيخته [2].
مگر قرآن نفرموده: «يا ايُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتا عِنْدَ اللَّهِ انْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ 61: 2»[3].
و باز مىفرمايد: رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس ايمان به خدا و روز قيامت دارد به وعدهاش وفا مىكند [4].
و باز مىفرمايد: حضرت اسماعيل از آن دو جهت صادق الوعد ناميده شد كه با مردى در محلى قرار گذاشت و در آنجا يك سال انتظار او را كشيد آنگاه خداى تعالى او را صادق الوعد ناميد، پس از يك سال آن مرد آمد، حضرت اسماعيل به او فرمود: من در اين مدّت منتظر تو بودهام.
12 - اينكه با مردم انصاف داشته باشد و چنان با آنها معامله كند كه دوست دارد آنها با او معامله كنند.
امير المؤمنين عليه السّلام مىفرمايد: هر كس با مردم انصاف داشته باشد خدا جز عزت بر او نيفزايد [5].
امام صادق عليه السّلام به مردى فرمود: آيا شديدترين و مؤكدترين تكليف خدا بر بندگان را به تو بگويم؟ عرض كرد: بله.
فرمود: انصاف با مردم و يارى كردن برادران مؤمن و ياد خدا در هر مكانى.
بدان كه من نمىگويم«سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر»
اگر چه اين هم ذكر و ياد خداست ولى ياد خدا در هر جايى كه تصميم بر اطاعت يا معصيتى مىگيرى «لازم است».
روايت شده كه عربى بيابانى در يكى از غزوات نزد پيامبر آمد و ركاب مركبش را گرفته
__________________________________________________
[1]و اذا وعدك اخلفك.
[2]عدة المؤمن اخاه نذر لا كفّارة له، فمن اخلف فبخلف اللّه بدأ و لمقته تعرّض و ذلك قوله تعالىيا ايّها الّذين... 61: 2
[3] اى كسانى كه ايمان آوردهايد چرا آنچه را كه انجام نمىدهيد مىگوئيد، بسيار مبغوض است نزد خدا كه بگوئيد آنچه را كه انجام نمىدهيد. (سوره صف، آيه 3).
[4]من كان يؤمن باللّه و اليوم الاخر فليف اذا وعد.
[5]من ينصف النّاس من نفسه لم يزده الا عزّا.
ترجمهاخلاق ص : 172
عرض كرد: يا رسول اللّه عملى به من بياموز كه بوسيله آن به بهشت روم.
حضرت فرمود: آنچه را كه دوست دارى مردم نسبت به تو انجام دهند نسبت به آنها انجام ده و آنچه را كه نمىخواهى با تو انجام دهند با آنها نكن.
سپس فرمود: از سر راه كنار برو.
13 - اينكه كسانى را كه سر و وضعشان بر بلند مرتبگى آنها دلالت مىكند، زياد احترام كند و هر كس را به اندازه قدر و منزلتش احترام نمايد.
در روايت است كه رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله به يكى از خانههايش وارد شد آنگاه مردم به خدمتش آمدند تا اتاق كاملا پر شد، پس از آن جرير ابن عبد اللّه بجلى وارد شد ولى جائى براى نشستن پيدا نكرد و به ناچار دم در نشست.
حضرت رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم رداى خود را پيچيد و به طرف او پرتاب كرده فرمود: روى اين بنشين.
جرير آن را برداشت به سر و صورتش مىماليد و مىبوسيد و گريه مىكرد، سپس دوباره آن را پيچيد به طرف حضرت پرتاب كرد و عرض كرد من روى لباس شما نمىنشينم، خدا تو را احترام كند، همانطور كه مرا احترام كردى آنگاه نبى اكرم به چپ و راست نگاه كرده فرمود:
چون بزرگ قومى به نزد شما مىآيد او را احترام كنيد [1].
امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هنگامى كه عدى بن حاتم بر حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله و سلّم وارد شد حضرت او را به خانه خود برد و در خانه جز يك زيرانداز حصيرى و يك بالش پوستى چيز ديگرى نبود حضرت همان را براى نشستن عدى پهن كرد.
14 - اينكه هر گاه قدرت داشت بين مسلمين اصلاح كند.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: بهترين صدقات اصلاح فيما بين مردم است [2].
حضرت صادق عليه السّلام فرمود: اگر بتوانم بين دو نفر را اصلاح كنم براى من محبوبتر از آن است كه دو دينار صدقه دهم [3].
__________________________________________________
[1]إذا أتاكم كريم قوم فاكرموه.
[2]افضل الصّدقة اصلاح ذات البين.
[3]لان اصلح بين اثنين احبّ إليّ من ان اتصدّق بدينارين.
توضيح هر دينار مساوى يك مثقال شرعى طلاست و هر مثقال شرعى معادل 4 - 3 مثقال معمولى طلا است هر مثقال 24 نخود و هر مثقال شرعى 18 نخود مىباشد. بنابر اين و با توجه به اينكه طبق معيارهاى شرعى اصلاح بين مسلمين در نظر پروردگار متعال عمل بسيار با ارزش
ترجمهاخلاق ص : 173
مفضّل از امام صادق عليه السّلام نقل مىكند كه حضرت به او فرمود:
هنگامى كه ديدى بين دو نفر از شيعيان ما منازعه افتاده از مال من براى رفع آن مصرف كن.
ابى حنيفه سائق الحاج مىگويد من و پدر زنم در مورد ميراثى مشاجره مىكرديم مفضّل كه از آنجا مىگذشت ما را ديد، مدتى ايستاد سپس گفت: به خانه من بيائيد ما هم با او رفتيم، و او بوسيله چهار صد دينار كه به ما پرداخت بين ما را اصلاح كرد و بعد از اينكه هر دو نفر قول داديم نزاع را ترك كنيم، چنين گفت: بدانيد كه اين پول مال من نيست ولى حضرت صادق عليه السّلام به من دستور داده است كه چون دو نفر از شيعيان در موردى نزاع دارند من به وسيله مال آن حضرت بين آنها را اصلاح كنم و اين، از پول آن حضرت است و در حديثى حضرت صادق عليه السّلام مىفرمايد: مصلح دروغگو نيست [1].
15 - اينكه زشتيهاى همه مسلمين را بپوشاند.
رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس بر مسلمانى پرده پوشى كند خدا در دنيا و آخرت بر او پرده مىپوشاند [2].
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: هر كس كار زشت ديگرى را فاش كند مثل كسى است كه آن را انجام داده است و كسى كه مؤمنى را به خاطر كارى سرزنش كند نميرد تا آنكه مرتكب آن عمل شود [3].
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: كه رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس درباره مؤمنى چيزى را بگويد كه فقط شنيده و با چشمان خود نديده از جمله كسانى است كه خداى تعالى درباره آنها مىفرمايد:
«انَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ انْ تَشِيعَ الْفاحِشَةَ فِى الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ الِيمٌ 24: 19[4].
16 - اينكه از مواضع تهمت يعنى هر چيزى كه باعث مىشود به او تهمتى زده شود بپرهيزد تا قلوب مردم را از سوءظنّ و زبانهاى آنها را از غيبت حفظ كند، چه اگر او سبب شود كه مردم گناه كنند در گناه آنان شريك است.
__________________________________________________
است به نظر مىرسد منظور حضرت از اين كلام اين نيست كه ثواب اصلاح از دو دينار صدقه دادن بيشتر است زيرا اين امرى مسلم و واضح است، بنابر اين ذكر دو دينار صدقه مثال و نمونهاى از اعمال خير و مستحبى است كه مسلمين بطور روزمره انجام مىدهند، حضرت در اين كلام در صدد آن است كه صرف وقت و نيرو در راه اصلاح برادران مسلمان بهتر از اشتغال به مستحبات ديگر است.
[1]المصلح ليس بكاذب.
معنى حديث اين است كه دروغ گفتن براى اصلاح بين مسلمين حرام نيست.
[2]من ستر على مسلم ستره اللّه تعالى في الدّنيا و الاخرة.
[3]من اذاع فاحشة كان كمبتديها، و من عيّر مؤمنا بشيء لم يمت حتّى يركبه.
[4] كسانى كه دوست دارند فحشاء در ميان مؤمنين شيوع پيدا كند به عذابى دردناك دچار خواهند شد. (نور، آيه 19).
ترجمهاخلاق ص : 174
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: نظرتان درباره كسى كه به پدر و مادر خود فحش مىدهد چيست؟ عرض كردند: يا رسول اللّه مگر كسى پدر و مادر خود را فحش مىدهد؟.
فرمود: آرى پدر و مادر ديگران را فحش مىدهد و آنها در مقابل پدر و مادر او را فحش مىدهند.
17 - اينكه براى كسانى كه نيازى دارند پيش كسانى كه براى او قدر و منزلتى قائلند وساطت كرده به اندازه قدرتش در رفع حوائج آنها بكوشد [1].
در كافى مفضّل بن عمر از امام صادق عليه السّلام نقل مىكند كه فرمود: خداى تعالى مخلوقى دارد كه آنها را از بين آفريدگان خود براى رفع حوائج شيعيان ما برگزيده تا در مقابل آن بهشت را به آنان پاداش دهد، پس اگر مىتوانى از اين گروه باشى، باش.
و باز امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: بر آوردن حاجت يك مؤمن بهتر از آزاد كردن هزار بنده و بهتر از تاختن هزار اسب در راه خدا است [2].
و باز مىفرمايد: بر آوردن حاجت يك مؤمن در نزد خدا بهتر و محبوبتر از بيست حج است كه در هر حجّى حاجى صد هزار انفاق كند [3].
ابان بن تغلب نقل مىكند كه از امام صادق عليه السّلام شنيدم كه مىفرمايد:
كسى كه هفت بار بر كعبه طواف كند خدا براى او شش هزار حسنه مىنويسد و شش هزار گناه از او محو مىكند و مقام او را شش هزار درجه بالا مىبرد (و در روايت ديگرى اضافه بر اين فرمود: و شش هزار حاجت برايش برآورده مىكند).
ابان مىگويد: سپس فرمود: و بر آوردن حاجت مؤمن برتر است از طواف و طواف (و همينطور حضرت تا ده بار مىفرمود: و طواف و طواف).
و باز از امام صادق است كه فرمود: گاهى برادر مؤمن براى رفع حاجتى به نزد انسان مىآيد و او قدرت بر انجام ندارد ولى قلبش به آن مشغول مىشود.
خداى تعالى به همين خاطر او را وارد بهشت مىكند [4].
__________________________________________________
[1] اين مرحله بعد از آن است كه خودش از تأمين نياز آنها عاجز باشد.
[2]قضاء حاجة المؤمن خير من عتق الف رقبة و خير من حملان الف فرس في سبيل اللّه.
[3]لقضاء حاجه امرئ مؤمن احبّ إلى اللّه من عشرين حجّة كلّ حجّة ينفق فيها صاحبها مائة الف.
منظور از صد هزار، صد هزار درهم يا دينار است كه واحد پول آن عصر بوده است.
[4]انّ المؤمن لترد عليه الحاجة لاخيه فلا يكون عنده فيهتمّ بها قلبه فيدخله اللّه بهمّه الجنّة.
ترجمهاخلاق ص : 175
و باز مىفرمايد: هر كس در كمك كردن و رفع حاجت برادر مسلمانش بخيل باشد مبتلى به كمك كردن كسى مىشود كه با كمك كردن او گناه كار مىشود و پاداشى نمىگيرد [1].
و همچنين مىفرمايد: كه رسول اكرم فرمود: هر كس مؤمنى را يارى كند خدا هفتاد و سه اندوه و گرفتارى را از او مىگشايد يكى در دنيا، و هفتاد و دو گرفتارى را به هنگام اندوه عظمى (قيامت) كه مردم به فكر خود هستند از او مىگشايد [2].
18 - اينكه قبل از هر سخنى با مسلمان به او سلام كند و به هنگام سلام با او دست دهد.
امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس قبل از سلام سخنى گفت جوابش را نگوئيد [3].
و همچنين مىفرمايد: قبل از كلام سلام كنيد و هر كس قبل از سلام سخن گفت جوابش را ندهيد [4].
و فرمود: خداى عزّ و جلّ مىفرمايد: بخيل كسى است كه در سلام بخل بورزد [5].
و باز مىفرمايد: هنگامى كه سلام مىكنيد با صداى بلند سلام كنيد كه نگوئيد سلام كردم جوابم را ندادند، چه بسا ممكن است او سلام تو را نشنيده باشد و چون جواب مىدهيد با صداى بلند جواب دهيد كه سلام كننده نگويد سلام كردم جوابم را نداد [6].
و فرمود كوچك به بزرگ و رهگذر به نشسته و گروه كم به گروه زياد سلام كند [7].
و نيز فرمود: گروه كم به گروه زياد و سواره بر پياده و استر سوار به الاغ سوار و اسب سوار به استر سوار سلام كند [8].
و فرمود: سواره بر پياده و رهگذر به نشسته و به هنگام برخورد جماعات جماعت كم به جماعت زياد و به هنگام برخورد فرد با جماعت فرد به جماعت سلام كند [9].
__________________________________________________
[1]من بخل بمعونة أخيه المسلم ابتلى بالقيام بمعونة من يأثم عليه و لا يؤجر.
[2]من اعان مؤمنا نفّس اللّه عنه ثلاثا و سبعين كربة واحدة في الدنيا و اثنتين و سبعين كربة عند كربته العظمى حيث يتشاغل النّاس بانفسهم.
[3]من بدأ بالكلام قبل السّلام فلا تجيبوه.
[4]ابدءوا بالسّلام قبل الكلام، فمن بدأ بالكلام قبل السّلام فلا تجيبوه.
[5]البخيل من بخل بالسّلام.
[6]اذا سلّم احدكم فليجهر بسلامه و لا يقول سلّمت فلم يردّوا علىّ و لعلّه سلّم و لم يسمعهم و اذا ردّ أحدكم فليجهر بردّه و لا يقول المسلم سلّمت فلم يردّوا علىّ.
[7]يسلّم الصّغير على الكبير، و المارّ على القاعد، و القليل على الكثير.
[8]القليل يبدؤن الكثير بالسّلام، و الرّاكب يبدء الماشى، و اصحاب البغال يبدءون باصحاب الحمير، و اصحاب الخيل يبدءون اصحاب البغال.
[9]يسلّم الرّاكب على الماشى و الماشى على القاعد و اذا لقيت جماعة جماعة سلّم الاقلّ على الاكثر و اذا لقى واحد جماعة سلّم الواحد على الجماعة.
ترجمهاخلاق ص : 176
و باز مىفرمايد: به اهل كتاب سلام نكنيد ولى اگر سلام كردند فقط بگوئيد: و عليكم [1].
ابو عبيده مىگويد: با امام باقر عليه السّلام همسفر بودم، هنگام سوار شدن، من قبل از ايشان سوار مىشدم، چون سوار مىشد با من مصافحه مىكرد و چنان احوالپرسى مىنمود كه گويى قبلا مرا نديده و هنگام پياده شدن، او قبل از من پياده مىشد، چون هر دو پياده مىشديم دوباره مصافحه مىكرد و چنان احوالپرسى مىكرد كه گوئى مرا قبلا نديده است.
من عرض كردم يا بن رسول اللّه شما كارى مىكنيد كه در اطراف ما كسى انجام نمىدهد و اگر يكبار هم انجام دهند به نظرشان زياد مىآيد.
فرمود: آيا نمىدانى اين مصافحه چه فايدهاى دارد؟ هنگامى كه دو مؤمن با هم برخورد مىكنند و با هم مصافحه مىنمايند، در آن حال گناهان چون برگ پائيزى از آن دو ريخته مىشود و تا زمانى كه از هم جدا مىشوند خدا به آنها توجه دارد.
و فرمود: رسول خدا با هر كس مصافحه مىكرد قبل از طرف مقابل دستش را نمىكشيد.
و باز مىفرمايد: مصافحه كنيد، مصافحه كينه را از بين مىبرد [2].
همچنين مىفرمايد: مصافحه با مؤمن از مصافحه با فرشتگان برتر است [3].
و مىفرمايد: شما نورى داريد كه بوسيله آن در دنيا شناخته مىشويد تا جايى كه چون يكى از شما به برادر مؤمنش برسد محل نور را در پيشانى او مىبوسد.
و باز مىفرمايد: سر و دست كسى جز رسول خدا يا كسى كه از بوسيدن او رسول خدا را قصد مىكنى نبوس.
و در روايت ديگرى مىفرمايد: بوسيدن دست جز از پيامبر يا وصى او صلاح نيست.
سزاوار است كه با بلند شدن براى مؤمن او را احترام كرد. چه رواياتى وارد است كه بطور كلى تشويق به احترام مؤمن مىكند.
خداى تعالى مىفرمايد: «وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَانَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ 22: 32»[4].
و باز مىفرمايد: «وَ مَنْ يُعَظِّمْ حُرُماتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ 22: 30»[5].
رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم مىفرمود: نسبت به هم بغض و حسد نورزيد، به همديگر پشت نكنيد و با
__________________________________________________
[1]لا تبدءوا اهل الكتاب بالتّسليم و اذا سلّموا عليكم فقولوا: و عليكم.
[2]تصافحوا فانّه يذهب بالسّخيمة.
[3]مصافحة المؤمن افضل من مصافحة الملائكة.
[4] هر كس شعائر دين خدا را بزرگ و محترم دارد اين، صفت دلهاى با تقواست، (سوره حج، آيه 32).
[5] هر كس امورى را كه خدا حرمت نهاده بزرگ و محترم شمرده براى او در نزد پروردگار بهتر است، (سوره حج، آيه 30).
ترجمهاخلاق ص : 177
هم قطع رابطه ننمائيد و اى بندگان خدا با هم برادر باشيد.
گاهى مىشود كه بلند نشدن براى هم منجر به بغض و اهانت به يكديگر و قطع رابطه با هم مىشود.
در روايت است كه حضرت نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم پيش پاى حضرت فاطمه عليها السّلام بر مىخاست.
و هنگامى كه جعفر ابن ابى طالب عليه السّلام از حبشه برگشت حضرت پيش پايش برخاست و به انصار فرمود: پيش پاى آقاى خود برخيزيد.
در كتاب محاسن، روايت شده كه از امام صادق عليه السّلام در مورد برخاستن و احترام كردن ديگران سؤال شد، حضرت فرمود: اين كار مكروه است مگر براى مردان دينى.
و از اوست كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: از حق واردين اين است كه اهل خانه به هنگام ورود و خروج كمى با آنها حركت كنند.
«در مقابل اين روايات كه همگى انسان را تشويق مىكنند كه در احترام مؤمنين به وسيله بلند شدن كوشا و خستگى ناپذير باشد، و روايتى رسيده كه ظاهر آن با اين روايات تنافى دارد و آن روايت اين است»:
حضرت رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس دوست داشته باشد كه زنان و مردان در مقابل او بايستند جايگاهش در آتش است [1].
«آنچه از اين روايت فهميده مىشود اينكه» منظور حضرت در اين سخن كارهايى است كه ستمگران از قبيل الزام و اجبار مردم انجام مىدادند و در حالى كه نشسته بودند تا آخر مجلس همه را بر پا نگه مىداشتند، ولى اين قيامى كه فقط در مدتى كوتاه انجام مىشود مشمول اين حكم نيست.
و اگر هم بگوئيم منظور حضرت ستمگران نيست منظور كسانى است كه براى برترى و تجبّر بر مردم دوست دارند كه ديگران براى آنها بلند شوند.
و امّا اينكه از نبى اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم روايت شده كه اصلا حضرت دوست نداشت كسى جلويش بلند شود و به همين خاطر هنگامى كه حضرت بلند مىشد كسى احترام نمىكرد و بلند نمىشد چون مىدانستند ايشان را خوش نمىآيد، همه از تواضع حضرت و سبك باريش بر مؤمنين سرچشمه مىگرفت و براى هر مؤمنى سزاوار است كه مانند حضرت احترام ديگران را نسبت به خودش دوست نداشته باشد.
__________________________________________________
[1]من احبّ ان يتمثّل له النّساء و الرّجال قياما فليتبوّء مقعده من النّار.
ترجمهاخلاق ص : 178
19 - اينكه آبرو و جان و مال برادر مسلمان را از ظلم ديگران حفظ كند و تا مىتواند ناروا را از او دفع كرده و در مقابل اين گونه حملات او را يارى نمايد.
رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود:
هر كس به برادرش منت گذارده و هر گاه در مجلسى مىشنود از او غيبت مىشود آن را رد كند، خداى تعالى هزار باب از شرور دنيا و آخرت را از او دفع مىكند و اگر در حالى كه قدرت دارد ساكت بماند هفتاد برابر گناه غيبت كننده بر او است.
20 - دعا كردن به كسى كه عطسه مىكند [1].
از امام صادق عليه السّلام است كه رسول اكرم فرمود: چون كسى عطسه مىكند او را دعا كنيد حتى اگر در آن طرف جزيرهاى باشد، و در روايت ديگرى آمده: حتى اگر در آن طرف دريا باشد.
و باز مىفرمايد: هر كس عطسه كند و سپاس كند خدا را، و درود بر پيامبر و اهل بيتش فرستد درد چشم و دندان نمىگيرد.
سپس فرمود: اگر تو هم عطسه او را شنيدى همان كار را انجام بده اگر چه بين تو و او دريائى فاصله باشد.
و باز مىفرمايد: هر كس عطسه كند و دستش را بر روى دماغش بگذارد و بگويد:«الحمد للّه كثيرا كما هو اهله و صلّى اللّه على محمد النّبي و آله» [2].
پرندهاى كوچكتر از ملخ و بزرگتر از پشه از دماغ چپش خارج مىشود و به زير عرش خدا مىرود و تا روز قيامت براى او استغفار مىكند.
و همچنين مىفرمايد: رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: عطسه مريض دليل بر عافيت و راحتى بدن اوست.
و در روايتى است كه عطسه تا وقتى كه از سه تا بيشتر نباشد براى بدن نافع است و اگر از سه تا بيشتر شد درد و مرض است.
از امام صادق عليه السّلام درباره آيه شريفه«انَّ انْكَرَ الأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ 31: 19[3] سؤال شد، حضرت
__________________________________________________
[1] مستحب است وقتى انسان عطسه مىكند الحمد للّه بگويد و چون كسى در حضورش عطسه كند به او بگويد يرحمك اللّه.
[2] سپاس فراوان خدا راست. همانطور كه او اهل حمد است و درود بر محمد پيامبر و خانوادهاش.
[3] زشتترين صداها صداى خران است. (سوره لقمان، آيه 19).
ترجمهاخلاق ص : 179
فرمود: منظور عطسه زشت است.
و نيز مىفرمايد كه رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: عطسه تصديق سخن است.
و در روايت ديگرى است كه چون كسى سخنى گويد و كسى عطسه كند آن عطسه شاهد حق است.
21 - اينكه با اشرار مدارا كرده از آنان تقيه كند [1].
امام صادق عليه السّلام درباره آيه شريفه: «اولئِكَ يُؤتَوْنَ اجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا 28: 54»[2].
فرمود: منظور صبر بر تقيه است.
و درباره آيه شريفه: «وَ يَدْرَأُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِئَةَ 28: 54»[3].
فرمود: حسنه تقيه است و سيّئه پخش و انتشار خبر است.
و باز مىفرمايد: نه دهم (10 - 9) دين تقيه است و كسى كه تقيه نمىكند دين ندارد.
و باز مىفرمايد: تقيه جزء دين خدا است.
امام باقر عليه السّلام مىفرمايد: تقيه دين من و دين پدران من است ايمان ندارد كسى كه تقيه نكند.
و مىفرمايد: به هنگام ضرورت بايد تقيه شود و هر كس خودش بهتر مىداند چه وقت براى او ضرورت دارد.
و مىفرمايد: خدا براى بندگان حلال كرده كه در هر موردى كه چارهاى ندارند تقيه كنند.
و مىفرمايد: تقيه براى اين قرار داده شده كه خون حفظ شود بنابر اين اگر مسأله ريختن خون
__________________________________________________
[1] تقيه يكى از اصطلاحاتى است كه در روايات ائمه معصومين زياد به چشم مىخورد و مىتوان گفت كه يكى از واژههائى است كه در عالم واژهها مظلوم واقع شده و تصورى نامطلوب و خلاف واقع از آن در اذهان به وجود آمده، البته اين تنها واژهاى نيست كه معنى حقيقيش فهميده نشده: چه، بسيارند اصطلاحاتى كه در دست چپاولگران مذهب وارونه شدهاند و معناى مخالف خود را دادهاند.
لذا اكنون توضيحى كوتاه درباره تقيه مىدهيم و براى تحقيق بيشتر مطالعه كتاب تقيه نوشته استاد مكارم شيرازى را توصيه مىكنيم.
ريشه لغوى تقيه، (تقوى و اتقاء) است كه معنى پرهيز كردن و خويشتن دارى مىدهد.
مرحوم شيخ مفيد رحمه اللّه تقيه را اين گونه تعريف مىكند: «تقيه پنهان كردن اعتقاد و كتمان آن در برابر مخالفين بخاطر اجتناب از زيانهاى دينى و دنيوى است.
اين عمل معمولا از كسانى سر مىزند كه در اقليت واقع شده و در چنگال اكثريتى زورگو و نيرومند اسيرند، اين اقليت اگر بخواهند يك مبارزه عقيدتى درست داشته باشند نمىتوانند و نبايد عقائد خود را كه مخالف عقائد اكثريت است، اظهار كنند چه اينكه به مجرد اظهار عقيده نابود مىشوند بدون اينكه كمترين موفقيتى به دست آورده باشند، يا مرگشان اثرى بجاى بگذارد، به همين خاطر براى جمع آورى نيرو و ادامه مبارزه بصورت عميقتر و گستردهتر بايد عقايد خود را مخفى نگهدارند و به اصطلاح استتار كنند تا در موقع مناسب ضربه نهائى خود را وارد كنند، اين عمل نه تنها از نظر شرعى پسنديده است، بلكه عقل سليم و طبع مستقيم نيز جز اين حكمى ندارد.
[2] اين گروه را دوبار پاداش دهند، بخاطر اينكه استقامت ورزيدند. (سوره قصص، آيه 54).
[3] و كسانى كه در مقابل بديها نيكى مىكنند، و كسانى كه بديها را با نيكى دفع مىكنند (سوره رعد، آيه 22).
ترجمهاخلاق ص : 180
ديگران در بين باشد تقيه مورد ندارد.
22 - اينكه از آميزش با ثروتمندان اجتناب كرده با مساكين آميزش كند و به يتيمان نيكى روا دارد.
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: الهى مرا در زندگى مسكين كن و مسكين بميران و در زمره مساكين برانگيز.
و باز مىفرمايد: از همنشينى با مردگان بپرهيزيد.
عرض شد: مردگان چه كسانى هستند؟ فرمود: اغنياء [1].
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: هيچ بندهاى نيست كه با ترحم دست بر سر يتيمى بكشد مگر اينكه خداى تعالى به ازاى هر مويش در قيامت نورى به او مىدهد [2].
و روايت شده كه در مقابل هر مويى كه از زير دست مىگذرد خدا حسنهاى برايش مىنويسد.
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كدام از شما مىخواهد كه قساوت قلب نداشته باشد به يتيمى نزديك شود با او مهربانى كند و دست بر سرش بكشد تا به اذن خدا قلبش نرم شود، زيرا يتيم را هم حقى است [3].
23 - خير خواهى براى هر مسلمان و شاد كردن او.
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: بر مؤمن واجب است كه در حضور و غياب برادر مؤمنش كه خير خواه او باشد [4].
امام باقر عليه السّلام مىفرمايد: رسول خدا فرموده: بايد شما همانطور كه براى خود خيرخواهى مىكنيد براى برادرانتان هم خيرخواهى كنيد [5].
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس شبى را به صبح برساند در حالى كه
__________________________________________________
[1]ايّاكم و مجالسة الموتى.
قيل: و من الموتى.
قال: الاغنياء.
[2]ما من عبد مسح يده على رأس يتيم ترحّما له الا اعطاه اللّه عزّ و جلّ بكلّ شعرة نورا يوم القيامة.
[3]من انكر منكم قساوة قلبه فليدن يتيما فيلاطفه و ليمسح رأسه يلن قلبه باذن اللّه، فان لليتيم حقّا.
[4]لينصح الرّجل منكم اخاه كنصيحته لنفسه.
[5]يجب للمؤمن على المؤمن النّصيحة له في المشهد و المغيب.
ترجمهاخلاق ص : 181
به فكر امور مسلمين نباشد مسلمان نيست [1].
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: مردم خوانده خدايند، پس محبوبترين بندگان خدا كسى است كه به خانواده خدا سود رساند و آنها را شاد كند [2].
امام باقر عليه السّلام فرمود كه رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس مؤمنى را شاد كند مرا شاد كرده و هر كس مرا شاد كند خدا را شاد كرده است [3].
و همچنين مىفرمايد: تبسّم مرد در صورت برادرش حسنه است دور كردن خاشاك از او حسنه است و هيچ عبادتى از شاد كردن مؤمن براى خدا محبوبتر نيست [4].
امام صادق عليه السّلام مىفرمايد: كسى كه مؤمنى را شاد مىكند گمان نكند فقط او را شاد كرده بلكه به خدا قسم ما را شاد كرده، بلكه بخدا قسم رسول خدا صلى اللّه عليه و آله و سلّم را شاد كرده است [5].
24 - اينكه از مريضها عيادت كند.
امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس مريضى را عيادت كند خدا هفتاد هزار ملائكه را مأمور مىكند كه به خانه او آمده و تا قيامت در آنجا خدا را تسبيح و تقديس كنند و تكبير و تهليل گويند و نصف ثواب آنها را به عيادت كننده ببخشند [6].
و باز مىفرمايد: هر مؤمنى تا صبحگاهان مريضى را عيادت كند تا عصر هفتاد هزار فرشته به دنبال او حركت مىكنند، پس چون بنشيند رحمت او را فرا گيرد و آنها برايش استغفار مىكنند، و اگر عصر از مريض عيادت كند تا صبح مانند اينها براى او خواهد بود [7].
و باز مىفرمايد: چون به عيادت برادر مريضتان مىرويد برايش دعا كنيد كه دعاى شما مثل دعاى فرشتگان است [8].
__________________________________________________
[1]من اصبح و لم يهتمّ بامور المسلمين فليس بمسلم.
[2]الخلق عيال اللّه فاحبّ الخلق إلى اللّه من نفع عيال اللّه و ادخل على اهل بيته سرورا.
[3]من سرّ مؤمنا فقد سرّنى و من سرّنى فقد سرّ اللّه.
[4]تبسّم الرّجل في وجه اخيه حسنة و صرف القذى عنه حسنة و ما عبد اللّه بشيء احبّ إلى اللّه من ادخال السّرور على المؤمن.
[5]لا يرى احدكم اذا ادخل على مؤمن سرورا انّه عليه ادخله فقط، بل و اللّه علينا، بل و اللّه على رسول اللّه.
[5]من عاد مريضا من المسلمين وكّل اللّه به سبعين الفا من الملائكة يغشون رحله يسبحون فيه و يقدّسون و يهللون و يكبّرون إلى يوم القيامة، نصف صلواتهم لعائد المريض.
[7]ايّما مؤمن عاد مؤمنا حين يصبح شيّعه سبعون الف ملك فاذا قعد غمرته الرّحمة و استغفروا له حتّى يمسى، و ان عاده مساء كان له مثل ذلك حتى يصبح.
[8]اذا دخل احدكم على اخيه عائدا له فليدع له فان دعاء مثل دعاء الملائكه.
و شايد منظور اين باشد كه شخص مريض براى عيادت كننده دعا كند.
ترجمهاخلاق ص : 182
همچنين مىفرمايد: هر كس در راه خدا مريضى را عيادت كند مريض هر دعايى برايش كند مستجاب خواهد شد [1].
و نيز مىفرمايد: عيادت كامل از مريض اين است كه دستت را بر ساعد دست او بگذارى و زود از نزد او برخيزى، زيرا عيادت افراد احمق تحملش از درد مشكلتر است [2].
و در جاى ديگر مىفرمايد: مدت عيادت به قدر فواق يا دوشيدن يك شتر است [3].
و مىفرمايد كه على عليه السّلام فرمود: عيادت كنندهاى بيش از همه پاداش مىگيرد كه به هنگام عيادت كمتر بنشيند مگر اينكه مريض نشستن او را دوست داشته باشد و از او بخواهد كه بنشيند.
و مىفرمايد: درد چشم عيادت ندارد و مريضى كمتر از سه روز عيادتش واجب نيست و چون واجب شد بايد يك روز در ميان باشد ولى اگر مرض بطول انجاميد مريض را با خانوادهاش به حال خود بگذاريد.
25 - اينكه اموات مسلمين را تشييع كرده در حمل تابوت و عزادارى آنها شركت نمايد.
امام باقر عليه السّلام فرمود هر كس با جنازهاى حركت كند تا بر او نماز بخوانند، براى او يك قيراط پاداش است و اگر تا هنگام دفن، او را همراهى كند براى او دو قيراط پاداش است و هر قيراط به اندازه كوه احد است.
و مىفرمايد: هر كس جنازه مسلمانى را تشييع كند در روز قيامت اجازه دارد چهار نفر را شفاعت كند و چيزى نمىگويد مگر اينكه فرشتهاى مىگويد براى تو هم مثل آن هست.
امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس يك جانب تابوت را بگيرد بيست و پنج گناه كبيره از او بخشيده مىشود و اگر چهار طرف آن را بگيرد از گناه پاك مىشود.
و به اسحاق بن عمار فرمود: هنگامى كه اطراف تابوت ميت را حمل مىكنى همانطور كه از مادر متولد شدهاى از گناهان پاك مىشوى.
امام باقر عليه السّلام مىفرمايد: راه رفتن پشتسر جنازه از جلوى آن بهتر است ولى حركت از جلو هم اشكالى ندارد.
__________________________________________________
[1]من عاد مريضا في اللّه لم يسأل المريض للعائد شيئا الا استجاب اللّه له.
[2]تمام العيادة للمريض ان تدع يدك على ذراعه و تعجل القيام من عنده فانّ عيادة النّوكى اشدّ على المريض من وجعه.
[3]العيادة قدر فواق النّاقة او حلب ناقة
، براى كلمه فواق در كتب لغت چندين معنى ذكر شده كه مناسبترين معانى در اين روايت اين است:
فواق يعنى فاصله بين باز و بسته شدن دست كسى كه مشغول دوشيدن شير است و در اينجا بعنوان كنايه از زمان كوتاه به كار رفته، همچنان كه عربها مىگويند: «امهلنى قدر فواق حالب» يعنى مرا كمى مهلت ده (المنجد).
ترجمهاخلاق ص : 183
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: هر كس غمگينى را تسليت دهد در قيامت جامهاى به او مىپوشانند كه مايه زينتش باشد [1].
امام كاظم عليه السّلام فرمود: قبل از دفن و بعد از آن بايد تسليت داده شود.
امام صادق عليه السّلام فرمود: تسليت واجب بعد از دفن است.
و فرمود: براى تسليت همينكه صاحب عزا تو را ببيند كافى است.
و هنگامى كه حضرتش گروهى مصيبت ديده را تسليت مىداد، فرمود: خدا ضعف شما را جبران كند و عزايتان را نيكو گرداند و مرده شما را بيامرزد [2].
آنگاه بر مىگشت.
26 - اينكه به زيارت قبور مسلمين رود و براى گذشتگان عمل خير انجام دهد:
مرحوم صدوق (ره) روايت مىكند كه از حضرت صادق عليه السّلام درباره زيارت قبور و ساختن مسجد در قبرستان سؤال شد.
حضرت فرمود: زيارت قبور اشكال ندارد ولى در قبرستان مسجد نسازيد.
حضرت فاطمه عليهما السّلام هر صبح شنبه بر سر قبر شهداى احد مىآمد و بر سر قبر حمزه مىرفت و براى او طلب رحمت و مغفرت مىكرد.
امام كاظم عليه السّلام فرمود: هنگامى كه به قبرستان وارد مىشوى بر قبور پابگذار صاحب هر قبرى كه مؤمن باشد از آن احساس راحتى مىكند و صاحب هر قبرى منافق باشد از آن احساس درد مىكند.
محمد بن مسلم رحمه اللّه مىگويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: آيا مردگان را زيارت كنيم؟ فرمود: بله.
گفتم آيا وقتى به زيارت آنها مىرويم مىدانند؟ فرمود: آرى به خدا آنها از آمدن شما مطلع مىشوند و خوشحال مىگردند و به شما انس مىگيرند.
گفتم: به هنگام زيارت آنها چه بگوئيم؟ فرمود: بگوئيد خداوند قبورشان را فراخ گردان و ارواح آنها را به طرف خود بالا ببر و از آنها
__________________________________________________
[1]من عزى حزينا كسى في الموقف حلّة يحبر بها.
[2]جبر اللّه و هنكم و احسن عزاكم و رحم متوفّاكم.
ترجمهاخلاق ص : 184
راضى باش و رحمت خود را چنان به سويشان سرازير كن كه تنهائيشان را جبران كند و وحشتشان را به انس مبدل گرداند كه تو بر همه چيز قادرى [1].
امام رضا عليه السّلام فرمود: هيچ بندهاى نيست كه قبر مؤمنى را زيارت كند و هفت بار انا انزلناه... را بخواند مگر اينكه خدا او و صاحب قبر را بيامرزد.
امام صادق عليه السّلام فرمود: شش چيز است كه بعد از وفات مؤمن به او ملحق مىشود:
1 - فرزندى داشته باشد كه برايش استغفار كند.
2 - قرآنى بنويسد و به جاى بگذارد.
3 - درختى بنشاند.
4 - آبى به جريان در آورده باشد.
5 - چاهى حفر كرده باشد.
6 - روش نيكى ابداع كرده باشد كه مردم به آن عمل كنند.
و باز مىفرمايد: هر مسلمانى براى ميتى عملى هديه فرستد خدا ثواب دو برابرش را به خود او مىدهد و سود آن را به ميت مىرساند.
همچنين فرمود: اگر نماز، حج، صدقه، عمل خير يا دعا براى ميت به جا آورده شود به او مىرسد و پاداش آن براى ميت و انجام دهندهاش نوشته مىشود.
__________________________________________________
[1]اللّهم جاف الأرض عن جنوبهم و صاعد إليك ارواحهم و لقهم منك رضوانا و اسكن اليهم من رحمتك ما تصل به وحدتهم و تؤنس به وحشتهم انّك على كلّ شيء قدير.
|