|
فصل اوّل در بيان اجمالى طهور است
چنانچه در سابق اشاره به آن شد، از براى نماز غير از اين صورت حقيقتى است و غير از اين ظاهر باطنى است، و همانطور كه صورت آن را آداب و شرايط صوريّه ايست، باطن آن را نيز آداب و شرايطى است كه
آدابالصلاة ص : 56
شخص سالك بايد آنها را مراعات كند. پس، از براى طهارت صورت و آداب صورتى است كه بيان آنها از وظيفه اين اوراق خارج است، و فقهاء مذهب جعفرى اعلى اللّه كلمتهم و رفع اللّه درجتهم بيان آن را فرمودهاند. و امّا آداب باطنيه و طهور باطنى را ما به طور اجمال بيان مىنماييم:
بايد دانست كه چون حقيقت نماز عروج به مقام قرب و وصول به مقام حضور حقّ جلّ و علا است، براى وصول به اين مقصد بزرگ و غايت قصوى طهاراتى لازم است كه ماوراى اين طهارات است. و خارهاى اين طريق و موانع اين عروج قذاراتى است كه با اتّصاف سالك به يكى از آنها نتواند صعود به اين مرقاة و عروج به اين معراج نمود. و آنچه از قبيل اين قذارات باشد موانع صلوة و رجز شيطان است، و آنچه معين سالك است در سير و از آداب حضور است شرايط اين حقيقت است. و بر سالك إلى اللّه لازم است كه در اوّل امر رفع موانع و قذارات كند تا اتّصاف به طهارت و حصول طهور كه از عالم نور است براى او ميسور شود، و تا تطهير جميع قذارات ظاهريّه و باطنيّه و علنيّه و سرّيّه نشود، سالك را حظّى از محضر و حضور نخواهد بود.
پس، اوّلين مراتب قذارات، قذارات آلات و قواى ظاهريّه نفس است به لوث معاصى و قذارات نافرمانى حضرت ولىّ النّعم، و اين دام صورى ظاهرى ابليس است. و انسان تا در اين دام مبتلا است، از فيض محضر و حصول قرب الهى محروم است. و كسى گمان نكند كه بدون تطهير ظاهر مملكت انسانيّت مىتوان به مقام حقيقت انسانيّت نايل شود يا مىتواند تطهير باطن قلب نمايد، [كه] اين غرورى است شيطانى و از حيلههاى بزرگ ابليس است، زيرا كه كدورات و ظلمتهاى قلبى با معاصى، كه غلبه طبيعت بر روحانيّت است، افزوده مىشود، و تا سالك فتح مملكت ظاهر نكند، از فتوحات باطنيّه، كه مقصد بزرگ است، بكلّى محروم است و راهى به سعادت براى او گشوده نگردد. پس يكى از موانع بزرگ اين سلوك قذارات معاصى است كه با آب پاك و پاكيزه توبه نصوح بايد آن را تطهير كرد.
و بايد دانست كه تمام قواى ظاهريّه و باطنيّه را كه حقّ تعالى به ما عنايت
آدابالصلاة ص : 57
فرموده و از عالم غيب نازل نموده اماناتى است الهى كه طاهر از جميع قذارات و پاك و پاكيزه بوده بلكه متنوّر به نور فطرة الّلهى، و از ظلمت و كدورت تصرّف ابليس دور بوده، و چون در ظلمتكده عالم طبيعت نازل و دست تصرّف شيطان واهمه و خيانت ابليس به آنها دراز شده، از طهارت اصليّه و فطرت اوّليّه بيرون آمده و به انواع قذارات و ارجاس شيطانيّه آلوده گرديده است. پس اگر سالك إلى اللّه با تمسّك به ذيل عنايت ولىّ اللّه دست تصرّف شيطان را دور نمود و مملكت ظاهر را طاهر كرد و امانات الهيّه را چنانچه تحويل گرفته بود ردّ نمود، خيانت به امانت ننموده، و اگر كرده بود، مورد غفران و ستّاريّت شود و از جهت ظاهر آسوده خاطر شود و به تخليه باطن از ارجاس اخلاق فاسده قيام كند. و اين مرتبه دوم از قذارات است كه فسادش بيشتر و علاجش صعبتر است و اهمّيّتش در نزد اصحاب ارتياض بيشتر مىباشد، زيرا كه تا خلق باطنى نفس فاسد و قذارات معنوى به آن احاطه نموده، لايق مقام قدس و خلوت انس نشود، بلكه مبدأ فساد مملكت ظاهر نفس اخلاق فاسده و ملكات خبيثه آن است. و تا سالك تبديل ملكات سيّئه را به ملكات حسنه ننمايد، از شرور اعمال مأمون نيست، و اگر به توبه موفّق شود، استقامت آن كه از مهمّات است ميسّر نمىشود. پس، تطهير ظاهر نيز متوّقف به تطهير باطن است، علاوه بر آن كه خود قذارات باطنيّه موجب حرمان از سعادت و منشأ جهنّم اخلاق، كه به گفته اهل معرفت بالاتر و سوزندهتر است از جهنّم اعمال، مىباشد. و اشاره به اين معنى در اخبار اهل بيت عصمت بسيار است.
پس، سالك إلى اللّه را اين طهارت نيز لازم است. و پس از آن كه لوث اخلاق فاسده را با آب طاهر پاكيزه علم نافع و ارتياض شرعى صالح از لوح نفس شست و شو نمود، بايد اشتغال پيدا كند به تطهير قلب، كه امّ القرى و به صلاح آن همه ممالك صالح، و به فساد آن همه فاسد مىشوند. و قذارات عالم قلب مبدأ تمام قذارات است. و آن عبارت از تعلّق به غير حق و توجه به خود و عالم است. و منشأ آن حبّ دنيا، كه بالاترين خطاها است، و حبّ
آدابالصلاة ص : 58
نفس، كه مادر همه امراض است، مىباشد. و تا ريشه اين محبّت در قلب سالك است، از محبّت اللّه اثرى در آن حاصل نشود و راهى به سر منزل مقصد و مقصود پيدا نمىكند. و تا سالك را بقايائى از اين محبّت در قلب است، سير او إلى اللّه نيست بلكه إلى النّفس و إلى الدّنيا و إلى الشيطان است. پس، تطهير از حبّ نفس و دنيا اوّل مرتبه تطهير سلوك إلى اللّه است حقيقتا، چون قبل از اين تطهير سلوك إلى اللّه نيست و به مسامحه گفته شود سالك و سلوك.
و پس از اين منزل، منازلى است كه از هفت شهر عشق عطّار پس از آن نمونهاى حاصل، و آن قائل سالك در خم يك كوچه خود را ديده، و ما در پشت سورها و حجابهاى ضخيم واقعيم و آن شهرها و شهريارها را جزء بافتهها گمان مىكنيم. من با شيخ عطّار يا ميثم تمّار كار ندارم ولى اصل مقامات را انكار نمىكنم و صاحب آنها را از جان و دل طلبكارم و در اين محبّت اميد فرج دارم، تو خود هر چه خواهى باش و با هر كه خواهى پيوند.
«مدعى خواست كه آيد به تماشاگه دوست دست غيب آمد و بر سينه نا محرم زد»«»ولى در اخوّت ايمانى و خلّت روحانى با احبّاء عرفانى خيانت روا ندارم و از نصيحت، كه از حقوق مؤمنين است به يكديگر، خود دارى ننمايم.
بالاترين قذارات معنويّه، كه تطهير آن را با هفت دريا نتوان نمود و انبياء عظام عليهم السلام را عاجز نمود، قذارات جهل مركّب است كه منشأ داء عضال انكار مقامات اهل اللّه و ارباب معرفت است و مبدأ سوء ظنّ به اصحاب قلوب است. و تا انسان به لوث اين قذارات آلوده است، قدمى به سوى معارف نخواهد برداشت، بلكه بسا باشد كه اين كدورت نور فطرت را، كه چراغ راه هدايت است، خاموش كند و آتش عشق را كه براق عروج به مقامات است فرو نشاند و منطفى كند و انسان را در ارض طبيعت مخلّد نمايد.
آدابالصلاة ص : 59
پس، بر انسان لازم است كه با تفكّر در حال انبياء و اولياى كمّل صلوات اللّه عليهم و تذكّر مقامات آنها، اين قذارت را از باطن قلب شستشو دهد، و در هر حدّى كه هست به آن حدّ قانع نشود، كه اين وقوف در حدود و قناعت از معارف از تلبيسات بزرگ ابليس و نفس امّاره است، نعوذ باللّه منهما. و چون اين رساله بر وفق ذوق عامّه نوشته مىشود از تطهيرات ثلاثه اولياء خوددارى نمودم. و الحمد للّه.
|