|
مزيت نگرش عقلانى
. «لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعايَنَةِ مَعَ الْابْصارِ فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ اهْلَها وَ لا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ.» «3»هرگز روش خردمدارى در كشف حقايق را نمىتوان با ديدن چشم و شناخت حسى برابر دانست، چه بسا كه چشمها به صاحب خود دروغ بگويند، اما آن كه از عقل راه بجويد، عقل به او خيانت نكند.
نكتهها و پيامها
1- بينايى واقعى را كسى دارد كه دلش بيناست، چنان كه كورى واقعى از آن كوردلان است: (لَيْسَتِ الرَّوِيَّةُ كَالْمُعايَنَةِ مَعَ الْأِبْصارِ ...)خداوند در اين باره مىفرمايد: «فَانَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتى فِى الصُّدُورِ.» «1» «پس همانا، چشمهاى ظاهرى نابينا نمىشود، بلكه دلهايى كه در سينههاست كور مىشود.»امام على عليه السلام در سخنى ديگر چنين مىفرمايد: «لَيْسَتِ الرُّؤْيَةُ رُؤْيَةُ الْعُيُونِ وَ انَّمَا الرُّؤْيَةُ الْحَقِيقِيَّةُ مَعَ الْعُقُولِ» «2»ديدن حقيقى ديدن با چشم ظاهرى نيست، همانا ديدن حقيقى، ديدن با عقلهاست.
2- انسان ظاهر بين، عقلش در چشمش است؛ ولى انسان واقعبين، نگاهش در عقلش. از اين رو شخص ظاهر بين معمولًا فريب ظواهر دنيا و ظاهر كارها را مىخورد و بهراحتى در دام شيطان قرار مىگيرد ولى شخص واقعبين بسيار به ندرت از طريق ظواهر دچار لغزش مىشود؛ (وَ لا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ).
3- انسان عاقل گر چه در كار با ديگران مشورت مىكند، ليكن در نهايت مشورت آخر رابا عقل خود مىنمايد، زيرا عقل تنها مشاورى است كه به صاحبش خيانت نمىكند (وَ لا يَغُشُّ الْعَقْلُ مَنِ اسْتَنْصَحَهُ).
4- بطلان منطق حس گرايان و درستى منطق عقل گرايان: چنان كه حكما گفتهاند: «يقينيّات همان معقولات است نه محسوسات»؛ زيرا حكم حس در مظنّه غلط و اشتباه است و بسيار اتفاق مىافتد كه حس به ما دروغ مىگويد و خلاف واقع را به ما نشان مىدهد و ما را به اعتقادات ناصحيح وامىدارد، چنان كه بزرگ را كوچك و كوچك را بزرگ و متحرك را ساكن و ساكن را متحرك مىپنداريم. اما عقل در هر چه راه يابد و پيش او بديهى و آشكار گردد غلط و اشتباه در آن راه ندارد، بنابراين گفتار كسانى كه مىگويند دليلى بزرگتر و بالاتر از حسّ و ديدن با چشم نيست، باطل و نادرست است: (فَقَدْ تَكْذِبُ الْعُيُونُ اهْلَها وَ لا يَغُشُّ الْعَقْلُ ...) «1»
|