فصل پنجم: هوس مداري و خودبيني جهاد اصغر، مقدمه جهاد اکبر

بدترين دشمن سعادت و رستگاري آدمي، نفس خودبين و هوس مدار اوست:«اعدي عدوک، نفسک التي بين جنبيک» (1)
و انسان سالک براي دستيابي به مقصد بايد اين مانع بزرگ راه سير و سلوک را از ميان بردارد. اميرالمؤمنين (عليه السلام) ستيز با هواي نفس را راس هرم دين معرفي مي کند:«راس الدين مخالفة الهوي» (2).قبل از مبارزه با دشمن بيرون، بايد در سايه تهذيب نفس دشمن درون را رام کنيم؛ زيرا جهاد اکبر مقدم بر جهاد اصغر است، گرچه جهاد اصغر، مقدمه جهاد اکبر است؛ زيرا همان نسبتي که بين تعليم و تزکيه هست، بين جهاد اصغر و اکبر هم برقرار است. قرآن کريم در برخي موارد، تزکيه را قبل از تعليم نام مي برد، مانند:«يزکيهم و يعلمهم الکتاب و الحکمة» (3)و در بعضي موارد نيز تعليم را پيش از تزکيهذکر مي کند، مانند:«و يعلمهم الکتاب و الحکمة و يزکيهم» (4).علت اين تقديم و تاخير آن است که تعليم، «مقدمه» تزکيه است و قبل از آن ذکر مي شود، ولي چون تزکيه هدف است و هدف علت غايي و علت غايي مقدم بر معلول است از اين رو تزکيه «مقدم» بر تعليم بوده، در برخي موارد قبل از تعليم ذکر مي شود.
جهاد اصغر وسيله است تا در سايه آن به هدف عالي و والا، که استقرار نظام اسلامي و تخلق و تعهد جامعه به خلق و عهد الهي است راه يابيم و آن کسي که همواره در فضاي جهاد اصغر به سر مي برد و به فکر جهاد اکبر نيست، عمرش را هميشه در مقدمه صرف کرده و هرگز از آن عبور نکرده است. از اين رو، از نبي اکرم صلي الله عليه و آله و سلم رسيده است که هنگام بازگشت سپاهيان اسلام از جبهه هاي جنگ فرمودند: شما از جهاد اصغر فراغت يافته ايد، خود را براي جهاد اکبر آماده کنيد:«ان النبي صلي الله عليه و آله و سلم بعث سرية فلما رجعوا قال: مرحبا بقوم قضوا الجهاد الاصغر و بقي الجهاد الاکبر. قيل: يا رسول الله و ما الجهاد الاکبر؟ قال: جهاد النفس» (5).از اين حديث نوراني استفاده مي شود که پيروزي بر دشمن بيرون مقدمه است و مجاهدان اين جهاد مي فهمند که مي شود دشمن را به زانو درآورد. سر صدور اين سخن از نبي گرامي صلي الله عليه و آله و سلم آن است که آنها چون از جنگ با دشمن بيرون فراغت يافته، پيروزمندانه از جبهه برگشته بودند به فکر اصلاح نفس نبودند، با گذشت زمان و پديد آمدن حادثه «سقيفه بني ساعده» ، اين حقيقت روشنتر شد و آنان بر اثر نپرداختن به جهاد اکبر به ولاي اهل بيت نرسيدند و به مقام شامخ تولي «ولي الله» راه نيافتند.بنابراين، دفاع مقدس در جبهه و پشت جبهه مقدمه است، نه هدف نهايي. انسان مؤمن، بيگانه را از حريم ميهن اسلامي خود طرد مي کند تا در کمال امنيت ايمانش را حفظ کند و در فضايي آزاد، بتواند درست بينديشد، حق را درست درک کرده و به آن معتقد شود و در عمل نيز آن را درست پياده کند.
1. بحار، ج 67، ص 36.2. شرح غررالحکم، ج 4، ص 53.3. سوره آل عمران، آيه 164؛ سوره جمعه، آيه 2.4. سوره بقره، آيه 129.5. بحار، ج 19، ص 182.