رهيدگان رهاننده

بخشي از تمثيل مورد بحث اساس هيئت پيشينيان است که به افلاک هشتگانه يا نه گانه معتقد بودند. در رسالة الطير آمده است که مرغ دربند مي گويد: ما به دام افتاديم و هرچه تلاش و کوشش کرديم موفق نشديم از اين دام، نجات پيدا کنيم تا اين که از روزنه آن قفس و دام، مرغهايي را ديديم که هر چند آزادانه در فضاي باز پر مي کشيدند؛ ولي اثر دام و بند در پاهاي آنها مشاهده مي شد. آنان مردان الهي، متقيان، علماي رباني، حکماي الهي، ورثه انبيا (عليهم السلام) و سفراي حق هستند که زودتر از ديگران از دام طبيعت رها شده اند و براي آزادي ديگران تلاش و کوشش مي کنند.
بر اساس همان اعتقاد به افلاک، جناب بوعلي در رسالة الطير ستاره شناسي را، که از علوم طبيعي است و بخشي از آن به رياضيات بر مي گردد، مقدمه علم الهي مي داند؛ زيرا اينها آيات آفاقي است و انسان را در شناختن ناظم راستين کمک مي کند.
مژده اي که برخي از شارحان رسالة الطير مانند «صهلان ساوي» در اين زمينه دارند اين است که آنچه مرحوم بوعلي مي گويد: اين کوه ها را به آساني طي کنيد، ناظر به علوم طبيعي و رياضي است؛ زيرا توفيق در آنها بيشتر و آسانتر است. بنابراين، نبايد در آن علوم معطل شد و مهم آن مرحله نهايي يعني الهيات است. چون الهيات، مقصد و علوم ديگر به منزله مقدمه است.
در قرآن هدف آفرينش، عالم شدن جامعه انساني به معارف الهي ذکر شده است:
«الله الذي خلق سبع سموات و من الارض مثلهن يتنزل الامر بينهن لتعلموا ان الله علي کل شي ء قدير و ان الله قد احاط بکل شي ء علما» (23)
خداوند، مجموع آسمانها و زمين را خلق کرده است تا شما به قدرت بيکران و علم احاطي او عالم بشويد. البته از ضميمه اين آيه به آيه «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون» (24) معلوم مي شود که آفرينش دو هدف دارد: يکي عابد شدن و ديگري عالم شدن جامعه بشري و اين دو هدف وقتي در کنار هم قرار گيرند، عاقل شدن را به بار مي آورند؛ زيرا عقل، عصاره علم صائب و عمل صالح است بنابر اين، هدف آفرينش اين است که جامعه انساني عاقل شود.
------------------------
23. سوره طلاق، آيه 12.24. سوره ذاريات، آيه 56.