تجربي بودن مسائل اخلاقي

برخي مي گويند: علومي برهاني است که با قياسهاي منطقي و مقدمات تجربي و مانند آن، قابل اثبات باشد و چون اخلاق چنين نيست پس استدلالي نيست در حالي که اخلاق هم مانند علوم تجربي، برهاني است ولي صاحبان اين راي اخلاق را در حد سليقه مي دانند؛ اينان انسان را درست نمي شناسند و از رابطه انسان با جهان حاضر و آينده، خبري ندارند.
قبلا اشاره شد که پزشک، از آن جهت که صاحب علم تجربي است، از «بود و نبود» خبر مي دهد و از آن جهت که معالج است، از «بايد و نبايد» سخن مي گويد و توصيه اخلاقي دارد و البته آنچه پزشک مي گويد محصول تجربه اوست. اخلاق، که مايه سلامت يا بيماري روح است نيز جزو علوم تجربي است که وحي از آن پرده برداشته، مي گويد: جهان هستي و هستي آفرين، کساني را که از راه ظلم و فساد اخلاقي زندگي مي کنند کامياب نخواهد کرد و پايان ظلم، تعدي، ربا، رشوه خواري و بدآموزي، هلاکت افراد، سقوط خانواده ها و ويراني جامعه است. اينها مسائل تجربي است که روايات اسلامي از آنها پرده برداشته و قرآن کريم در تبيين اصول کلي آن مي فرمايد: «فسيروا في الارض فانظروا کيف کان عاقبة المکذبين» (4)، «قل سيروا في الارض فانظروا کيف کان عاقبة المجرمين» (5).
در سوره مبارکه «حجر» مي فرمايد: «ان في ذلک لايات للمتوسمين» (6). آنها که آثار باستاني را مي شناسند، دو منطقه پر سابقه و خوش سابقه را که در بين راه حجاز به شام، در کنار بزرگراه واقع شده و ما هر دو را ويران کرده ايم(7)، ببينند: «انهما لبامام مبين» (8).
نخست به صورت جمع مي فرمايد: «ان في ذلک لايات للمتوسمين» سپس مي فرمايد: «ان في ذلک لاية للمؤمنين» (9)«آيه» را به صورت مفرد ذکر مي کند؛ يعني براي مردم با ايمان، يک آيه يا معجزه است؛ اما براي «متوسمين» آيات و نشانه هاي باستاني زيادي پيدا مي شود. از اين تعبيرات در قرآن کريم کم نيست.
4. سوره آل عمران، آيه 137.5. سوره نمل، آيه 69.6. سوره حجر، آيه 75. «متوسم» به معناي «وسمه» و «سيما» شناس است و از اين رو به کساني که آثار باستاني را خوب مي شناسند، متوسم گفته مي شود.7. مقصود، شهر «قوم لوط» و شهر «اصحاب ايکه» قوم حضرت شعيب (عليه السلام) است. (مجمع البيان، ج 5، ص 343) .8. سوره حجر، آيه 80.9. ترتيب آيات مذکور به اين صورت است: «ان في ذلک لايات للمتوسمين× وانها لبسبيل مقيم× ان في ذلک لاية للمؤمنين× وان کان اصحاب الايکة لظالمين× فانتقمنا منهم وانهما لبامام مبين» (سوره حجر، آيات 7975) .