|
1- تبيين واژهها
الف- سيره
«سيره» بر وزن «فِعْلَه» از مادّه «سَيْر» گرفته شده و سير به معناى حركت و راه رفتن است و سيره به نوع راه رفتن و سبك آن گفته مىشود. همچنين به معناى طريقه، سنّت، حالت، هيئت و روش هم آمده است. «1» چنان كه از مفهوم لغوى سيره بر مىآيد، اين واژه، نوع رفتار و سبك و متد و معيار «سير» را بيان مىكند، خواه صحيح باشد يا غلط، زشت باشد يا زيبا، سودمند باشد يازيان آور.پسوند سيره نيز بيشتر مقولههاى رفتارى مىتواند باشد مانند: سيره سياسى، سيره اقتصادى، سيره علمى، سيره تربيتى، سيره اخلاقى و ...
همين طور، به شخصيتهاى حقيقى و حقوقى نيز اضافه مىشود مانند سيره نبوى، سيره علوى، سيره بوعلى، سيره اسلامى و ....
ب- اخلاق
«خَلق» و «خُلق» در اصل به يك معناست گرچه خَلق به شكل ظاهرىِ انسان- كه با چشم قابل مشاهده است- گفته مىشود و خُلق به توانايىها و فضيلتهاى ناپيدايى كه با بينش و بصيرت قابل درك است، اختصاص دارد. خُلق مرادف خُلُق نيز هست و بر عادت، سجيت و سرشت نيز اطلاق مىشود و جمع آن «اخلاق» است و علم اخلاق يكى از شاخههاى «حكمت عملى» است كه به آن «حكمت خُلقيه» نيز مىگويند. «1»
ج- تربيت
تربيت كه هم معنى واژه «پرورش» در زبان فارسى است، به معناى تغذيه، رشد، تهذيب، تأديب و سياست و ترقى و برترى هم آمده و در اصطلاح علماى تعليم وتربيت نيز تعاريف گوناگونى دارد كه به دو نمونه آن بسنده مىكنيم؛
- تربيت عبارت است از پرورش دادن، يعنى استعدادهاى درونى اى كه بالقوه در يك شىء موجود است، به فعليت درآوردن و پروردن.» «2»
- تربيت عبارت از فراهم كردن زمينهها و عوامل، براى به فعليت رساندن و شكوفا نمودن استعدادهاى انسان در جهت مطلوب. «3»
واژه «تزكيه» نيز مشابه واژه تربيت است و هر دو درقرآن مجيد به كار رفته استجز اينكه تزكيه در مورد پرورش روح و تهذيب و تنزيه آن از آلودگىها استعمال شده، مانند هشتمين آيه سوره شمس و چهاردهمين آيه سوره اعلى؛ و تربيت بيشتر در مورد پرورش جسم كاربرد يافته است.
در داستان حضرت موسى عليه السلام مىخوانيم كه فرعون- چون حضرت موسى را در كودكى، نگهدارى و تغذيه كرده بود- به او گفت:
«أَلَمْ نُرَبِّكَ فِينَا وَلِيداً وَلَبِثْتَ فِينَا مِنْ عُمُرِكَ سِنِينَ» «1»
آيا ما تو را در كودكى در ميان خود پرورش نداديم و سالهايى از زندگى ات را در ميان ما نبودى؟
روشن است كه چنين كاربردى در زبان عربى نيز رايج است و بايد گفت واژه «تزكيه» در عربى و واژه «تربيت» در كاربرد فارسى آن، معادل يكديگر قرار گرفتهاند و در مورد پرورش روح و روان و تهذيب اخلاق و تزكيه نفس به كار مىروند.
|