5- دعا و مناجات‏
چنانكه پيشتر گذشت، هدف غايى تربيت، سازندگى و پرورش روحى انسان و سرانجام تقرب الى الله است و روش خلوت با خدا و راز و نياز با خالق بى نياز، تأثيرى شگرف و فورى در رسيدن به اين هدف دارد، به همين دليل از سوى اولياى اسلام بسيار بدان سفارش شده است و امام راحل نيز از آن به عنوان مطمئن‏ترين روش تربيتى استفاده كرده، مى‏فرمايد:
اى عزيز! فكرى كن و چاره جويى نما و راه نجاتى و وسيله خلاصى از براى خود پيدا كن و به خداى ارحم الراحمين پناه ببر و در شب‏هاى تاريك با تضرع و زارى از آن ذات مقدس تمنّا كن كه تو را اعانت كند در اين جهاد نفس تا ان شاء الله غالب شوى و مملكت وجودت را رحمانى گردانى و جنود شيطان را از آن بيرون كنى و خانه را به دست صاحبش دهى تا سعادت‏ها و بهجت‏ها و رحمت‏هايى خداوند به تو عطا فرمايد كه تمام چيزهايى كه شنيدى از وصف بهشت و حور و قصور، پيش آنها چيزى نباشد! «2»
و در سخنى ديگر مى‏فرمايد:
اين ادعيه، انسان را از اين ظلمت بيرون مى‏برد، وقتى كه از اين ظلمت‏ بيرون رفت، انسانى مى‏شود كه كار مى‏كند اما براى خدا؛ شمشير مى‏زند براى خدا؛ مقاتله مى‏كند براى خدا؛ قيامش براى خداست ... همين ادعيه و همين خطبه‏هاى نهج البلاغه و همين مفاتيح الجنان و همين كتاب هايى كه ادعيه هستند، همه كمك انسانند براى اينكه او را آدم كنند، وقتى كه آدم شد، به همه اين مسائل عمل مى‏كند. «1»

امام امت، ضمن اينكه خود از راه دعا به مقامات و معارف بلندى دست يافته بود و حتى آخرين ساعات عمر شريفش را نيز با عبادت و دعا و ذكر خدا سپرى كرد، چنين روشى را براى همه و در همه حال مفيد و مؤثر مى‏دانست و مى‏فرمود:
در هر حال، از خداى مهربان، در هر وقت خصوصا در خلوات، با تضرع و استكانت و عجز و مذلّت بخواه كه تو را هدايت كند به نور توحيد، قلب تو را منور كند به بارقه غيبى يك بينى و يك پرستى، تا از همه عالم وارهى و همه چيز را ناچيز دانى و با تضرع از آن ذات مقدس خواهش كن كه اعمال تو را خالص گرداند و تو را هدايت فرمايد به طريق خلوص و ارادت. «2»