|
راه امام، راه قرآن
امام راحل پيش از آنكه يك رهبر، سياستمدار، مرجع و معلم و مربى باشد، يك مسلمان واقعى بود. آن انسان فرزانه، اسلام را بر سراسر زندگى فردى و اجتماعى خويش حاكم كرده بود و همه همّ و غم خود را نيز در فهم و عمل به آن دين جاويد و انتشار و ترويج معارف حياتبخش آن به كار برد و لحظهاى از اين آرمان والا غفلت نكرد.بنابراين كليه اصول و روشها و خط مشىهاى امام از جمله اصول و روشهاى تربيتى آن عارف فرزانه برگرفته از معارف ارزشمند اسلام و سيره و روش پيشوايان معصوم آن بود. در اينجا بهتر است نخست خط مشى كلى قرآن را در مورد تربيت و تهذيب نفوس به اختصار بيان كنيم.
براى تهذيب و خودسازى انسان، از دير باز سه روش از سوى حكيمان و بزرگان مطرح شده است:
1- روش حكيمان يونان: اين روش بر مبناى مصالح دنيوى و مقبوليت نزد مردم بنا شده است. به اين معنا كه هر كارى كه در نظر مردم خوب است بايد آن را انجام داد تا پيش مردم، بزرگ و محترم شد يا اگر فلان عمل، فوائدى در دنيا دارد بايد آن را انجام داد.
مبناى اين روش، «خوبى و بدى» در نظر مردم است و ملاك اخلاق و صفات خوب، داشتن نفع مادى است. طرفداران اين روش مىكوشند تا صفاتى را كه ضرر مادى دارد يا در نظر مردم خوب نيست از خود دور كنند و صفاتى را كه سودآور است و مردم آن را مىپسندند در خود ايجاد و تقويت كنند.
2- روش پيامبران: مبناى مكتب اخلاقى پيامبران الهى، پاداش و جزاى اخروى است. پيروان اين مكتب، به اين انگيزه در صدد كسب فضايل اخلاقى بر مىآيند كه پيامبران الهى، در قبال اعمال خوب و رفتار و صفات زيبا وعده بهشت دادهاند:
«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ ...» «1»
خداوند، جان و مال مؤمنان را در ازاى بهشت مىخرد.
از سوى ديگر به انسان هشدار دادهاند كه بر اثر اعمال زشت و اتصاف به رذايل در محكمه الهى محكوم و به عذاب دوزخ دچار خواهند شد؛
«... فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ ...» «2»
امروز، به خاطر استكبارى كه ورزيديد، عذاب خوار كنندهاى دريافت خواهيد كرد!
از اين رو، انسان در مكتب انبيا تلاش مىكند كه صفات و اعمالى كه او را به بهشت مىرساند بر زندگى و وجودش حاكم شود و خود را از كردار و صفاتى كه او را به سوى دوزخ مىكشاند، مبرا سازد.
3- روش قرآن: قرآن مجيد براى ساختن انسان هايى والا با اخلاقى نيك و ارزشمند، متدى را به كار برده كه در هيچ يك از اديان الهى و مكاتب اخلاقى سابقه نداشته و مختص به مكتب اسلام است، قرآن مىكوشد انسان را در فكر و انديشه به گونهاى رشد دهد و تربيت كند كه با آگاهى و بصيرت، از آلوده شدن به رذايل اخلاقى بپرهيزد و با ذوق و اشتياق به فضايل آراسته گردد. قرآن مجيد دل آدمى را از ايمان و عشق به خدا سرشار مىكند كه نتيجه آن، اعمال صالح و اوصاف نيكوست و چنين تربيتى خود به خود انسان را به سوى نيكىها مىبرد و جايى براى زشتىها باقى نمىگذارد. و بايدگفت: زير بناى روش قرآنى، همان توحيد كامل و خالصى است كه خاص اسلام است، اگر چه قرآن از روش دوم نيز سود جسته است. «1»
حضرت امام در اين باره مىفرمايد:
اسلام مكتبى است كه انسانها را به گونهاى مىسازد كه بجز حق و مبدأ خلق به هيچ مكتبى تسليم نشوند و تحت تأثير هيچ قدرتى واقع نگردند و مسأله كشور خود را با هيچ انگيزهاى از دست ندهند و از استقلال و آزادى خويش و ساير بندگان خدا بى هيچ طمع و خوفى دفاع كنند و از خودخواهىها و كوتاه بينىها، كه منشأ بدبختى و گرفتارى است، اجتناب كنند. «2»
محور فعاليتهاى اخلاقى و تربيتى امام نيز همين روش كلى اسلامى است كه در عمل به روشهاى جزئى متعددى تقسيم مىشود و اصولى را نيز مدّ نظر دارد كه به تبيين آنها خواهيم پرداخت.
|