|
دلايل آزادى انسان
1- قرآن مجيد پيرامون اصل آزادى انسان، آيات متعددى دارد. «1» از جمله مىفرمايد:
«انَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ امَّا شاكِراً وَ امَّا كَفُوراً» «2»ما راه را به انسان نشان داديم، خواه سپاسگزار باشد خواه ناسپاس.
2- اگر آزادى و اختيار انسان را منكر شويم، فرستادن پيامبران و كتابهاى آسمانى، بيهوده و لغو خواهد بود و اين با حكمت خداوند سازگار نيست، همين طور وعدهها و وعيدهاى خداوند با عدالت او سازگارى نخواهد داشت؛ چون اگر انسان در انتخاب راه و انجام كارها مختار نباشد، آمدن انبيا و كتابهاى آسمانى و تبليغ آنها، اثرى نمىتواند داشته باشد. همچنين عادلانه نيست كه انسانِ مجبور، در مقابل كارهايش مسؤول باشد و استحقاق پاداش يا عقاب داشته باشد. حضرت على (ع) در پاسخ مرد شامى كه داستانش را پيش از اين بيان كرديم، فرمود: «وَيْحَكَ لَعَلَّكَ ظَنَنْتَ قَضاءً لازِماً، وَ قَدَراً حاتِماً، وَ لَوْ كانَ ذلِكَ كَذلِكَ لَبَطَلَ الثَّوابُ وَ الْعِقابُ، وَ سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعيدُ، انَّ اللَّهَ سُبْحانَهُ ... وَ لَمْ يُرْسِلِ الْأَنْبِياءَ لَعِباً، وَ لَمْ يُنْزِلِ الْكُتُبَ لِلْعِبادِ عَبَثاً» «3»خدا به تو رحم كند، شايد تو قضا و قدر لازم و حتمى را گمان كردهاى، اگر چنين بود پاداش و كيفر، نادرست بود، و نويد به خير و خوبى و بيم به شرّ و بدى ساقط مىشد. خداوند سبحان پيغمبران را بازيچه و كتابها را براى بندگان بيهوده نفرستاده است.
3- فطرت انسان به آزاد، مختار و مسؤول بودن انسان، حكم مىكند.علّامه طباطبايى مىفرمايد: «انسان به حكم فطرتش براى رسيدن به مقاصد زندگىاش، به تعليم و تربيت و انذار و تبشير و وعد و وعيد و امر و نهى و غير اينها مىپردازد، و اين خود روشنترين دليل بر اين نكته است كه انسان بالفطره خود را مجبور به يكى از دو سرنوشت سعادت و شقاوت نمىداند و همواره خود را در سر دو راهى متحيّر مىبيند و احساس مىكند كه انتخاب هر يك از آن دو، پاداش مناسب همان خواهد داشت.» «1»گفتنى است كه، اگر چه انسان در انتخاب راه سعادت يا شقاوت مختار و آزاد است، ولى خداوند انسان را طورى آفريده كه كشش درونى و اوّلى او به سوى سعادت است.آيت ا ... جوادى آملى در اين باره مىنويسد: «گر چه انسان مختار و آزاد است، راه خير را طىّ نمايد يا راه شرّ را انتخاب كند، ولى خداى متعال سرمايه تعيين كنندهاى را كه همان فطرت حقّ جويى و حقّ طلبى است به او عطا كرده است.» «2»يكى از مهمترين آثار پذيرش اصل بالا اين است، كه انسان راه خود را با دقّت و بينش انتخاب و در مقابل كارهاى خود و ديگران احساس مسؤوليت مىكند.
|