اهميت تربيت از ديدگاه اسلام
آيين مقدس اسلام كه هدايت همه نسلهاى بشر را سرلوحه كار خود قرار داده است، به عنوان آخرين مكتب كامل الهى، توجه ويژهاى نسبت به امر تربيت داشته و در آيات و روايات متعددى آن را مورد تأكيد قرار داده است.در اوّلين آياتى كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده، خداى متعال، خود را ربّ و مربى معرفى كرده، مىفرمايد: «إِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذى خَلَقَ» «1»بخوان به نام پروردگارت كه آفريد.قرآن كريم در نخستين سوره خود، صفت «ربوبيّت» خداوند را مورد اشاره قرار داده، مىفرمايد: «الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ» «2»حمد و سپاس، مخصوص پروردگار جهانيان است.امام خمينى (قدس سره) در توضيح اين آيه مىفرمايد: «شما در قرآن كريم در اوّل سوره قرآن كريم مىخوانيد كه «الْحَمْدُلِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ»، كلمه ربوبيت را و مبدأ تربيت را در اوّل قرآن طرح مىكند و ما را مكلف فرمودهاند كه در هر شبانهروز، چندين مرتبه اين را در ركعات نماز بخوانيم و توجه داشته باشيم به اينكه مسأله تربيت و ربوبيت كه درجه اعلاى آن مخصوص به خداى تبارك و تعالى است و دنبال آن منعكس مىشود در انبياء عظام و به وسيله آنها به ساير انسانها، اين در آن پايه از اهميت بوده است كه دنبال «لِلَّهِ»، «رَبِّ الْعَالَمينَ» مربّى عالمين آمده است.» «3»در آيهاى ديگر، تنها راه سعادت و خوشبختى بشر را تربيت صحيح و تزكيه درون از رذايلاخلاقى معرفى كرده و نتيجه بىتوجهى به اين مهم را هلاكت و بدبختى حتمى مىداند: «قَدْ افْلَحَ مَنْ زَكَّيها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّيها» «4»هر كه نفس خويش را پاك گردانيد، رستگار شد و هر كه در پليدىاش كوشيد زيانكار گشت.
از اينها گذشته، چنان كه در درسهاى پيش گفته شد، قرآن كريم در چهار مورد تزكيه و تعليم را در كنار هم ذكركرده «5» و آن را از مهمترين وظايف پيامبر (ص) دانسته است.اين در حالى است كه پيامبر (ص) رسالتهاى گوناگونى بر عهده داشته و به برخى از
آنها در آيه 157 از سوره اعراف اشاره شده است بااين حال، وقتى از ميان همه رسالتهاى آن حضرت، تزكيه و تعليم در قرآن مورد تأكيد قرار مىگيرد و نه يكبار كه چهار بار به آن اشاره مىشود، اين خود بهترين و گوياترين دليل بر اهميت اين دو رسالت مهمّ پيامبر است.رسول خدا صلى الله عليه و آله، خود را تربيت شده پروردگار دانسته، مىفرمايد: «أَدَّ بَنى رَبّى فَأَحْسَنَ تَأْديبى» «1»پروردگارم مرا تربيت كرده است و چه نيكو تربيتى.در سخنى ديگر، رسالت خويش را تربيت انسانها و آراستن آنان به زيور فضايل اخلاقى و معنوى قلمداد كرده، مىفرمايد: «إِنَّما بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكارِمَ الْأَخْلاقِ» «2»من فقط براى تكميل (و پرورش) مكارم اخلاقى برانگيخته شدهام.هنگامى كه آن حضرت، مَعاذبن جبل را به سوى مردم يمن فرستاد، خطاب به او فرمود: «عَلِّمْهُمْ كِتابَ اللَّهِ وَ أَحْسِنْ أَدَبَهُمْ عَلَى الْاخْلاقِ الصَّالِحَةِ» «3»كتاب خدا را به آنان بياموز و تربيتشان را با اخلاق پسنديده، نيكو گردان.على عليه السلام، ادب و تربيت صحيح را نيكوترين صفت انسان معرفى مىكند: «الْأَدَبُ أَحْسَنُ سَجِيَّةٍ» «4»ادب، بهترين خصلت (براى انسان) است.در جاى ديگر، نياز انسان به آن را همانند نياز زراعت به آب باران دانسته، فرمود: «انَّ لِذَوِى الْعُقُولِ مِنَ الْحاجَةِ إِلَى الْأَدَبِ كَما يَظْمَأُ الزَّرْعُ إِلَى الْمَطَرِ» «5»نياز صاحبان عقل (انسانها) به ادب همانند نياز زراعت به باران است.امام صادق عليهالسلام، نيز از آن به عنوان بهترين ارث پدران براى فرزندانشان ياد كرده است: «إِنَّ خَيْرَ ما وَرَّثَ الْاباءُ لِأَبْنائِهِمْ الْأَدَبُ لَاالْمالُ، فَانَالْمالَ يَذْهَبُ وَ الْأَدَبُ يَبْقى» «1»بهترين ميراث پدران براى فرزندانشان تربيت است، نه مال؛ زيرا مال از بين مىرود، اما تربيت باقى مىماند.
|