الف- پيرايش آفتها
در نظام تربيتى اسلام بر بهداشت و درمان دل از پيرايهها و آفتها تأكيد فراوان شده و اصول متعدّدى پيرايش دل را بر عهده دارند كه مبناى مسايل اخلاقى و دستورالعملهايى شده كه علماى اخلاق و عرفان اسلامى آنها را تدوين كردهاند. از نظر اسلام دل آدمى آسيبپذير است و آفتهاى متعدّدى آن را تهديد مىكند. دل اگر دچار بيمارى شد، آن گاه از درك واقعيتها ناتوان مىگردد و به اصطلاح كور مىشود: «وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتى فِى الصُّدُورِ» «3»ليكن دلهايى كه در سينهها قرار دارد كور مىشود.
واژه ديگرى كه قرآن پيرامون دل بيمار به كار مىبرد «سنگدلى» است: «وَ لكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْلَمُونَ» «4»ولى دلهايشان سخت شد و شيطان، كارهايشان را در نظرشان آراست.اين بيماريها تا آنجا حال دل را وخيم مىكند كه ديگر اميدى به بهبودى آن نخواهد بود و هرگز روى سعادت را نمىبيند، خداوند نيز پرونده چنين دلهايى را مختومه اعلام مىكرده، مىفرمايد: «خَتَمَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ» «1»خداوند بر دلهايشان مُهر نهاد.با اذعان به بيمارى دل و اينكه ممكن است آن بيمارى، مزمن و درمانناپذير گردد، به برخى از آفتهاى قلب اشاره مىكنيم:
1- غفلت از ياد خدا: حضرت باقر عليه السلام فرمود: «ايَّاكَ وَ الْغَفْلَةَ فَفيها تَكُونُ قَساوَةُ الْقَلْبِ» «2»از غفلت بپرهيز كه در آن قساوت دل نهفته است.
2- سخن بيهوده: رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله فرمود: «لا تُكْثِرُوا الْكَلامَ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ، فَانَّ كَثْرَةَ الْكَلامِ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ تَقْسُوا الْقَلْبَ» «3»جز به ياد خدا، سخن فراوان نگوييد كه سخن زياد در غير ياد خدا دل را سنگ مىكند.
3- گناه: امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «... ما قَسَتِ الْقُلُوبُ الّا لِكَثْرَةِ الذُّنُوبِ» «4»دلها جز به سبب فراوانى گناه سخت نمىشود.
4- آرزوهاى طولانى: امام على عليه السلام فرموده است: «... لا يَطُولَنَّ عَلَيْكُمُ الْامَدُ فَتَقْسُوا قُلُوبُكُمْ ...» «5»نبايد آرزويتان طولانى شود كه [در نتيجه آن] دلهايتان سخت مىگردد.
5- ثروت فراوان: همان حضرت فرمود: «انَّ كَثْرَةَ الْمالِ مَفْسَدَةٌ لِلدّينِ وَ مَقْساةٌ لِلْقَلْبِ» «1»فزونى ثروت، فاسد كننده دين و سنگ كننده دل است.
6- پرخورى: حضرت صادق عليه السلام فرمود: «لَيْسَ شَىْءٌ اضَرَّ لِقَلْبِ الْمُؤْمِنِ مِنْ كَثْرَةِ الْاكْلِ وَ هِىَ مُورِثَةٌ شَيْئَيْنِ: قَسْوَةَ الْقَلْبِ وَ هَيَجانَ الشَّهْوَةِ» «2»براى قلب مؤمن، چيزى زيانبارتر از پرخورى نيست؛ پرخورى سبب دو چيز مىشود: سختى دل و تحريك شهوت.
7- نزاع و جدال: حضرت صادق از حضرت على عليه السلام نقل مىكند كه فرمود: «ايَّاكُمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَانَّهُما يُمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَى الْاخْوانِ وَ يَنْبُتُ عَلَيْهِمَا النِّفاقُ» «3»از جدال و دشمنى بپرهيزيد كه دلها را نسبت به دوستان بيمار مىكند و نفاق بر آن دو مىرويد.طبيعى است كه پس از شناسايى آفتها بايد به درمان آنها پرداخت و بطور قطع، اسلام راه درمان دلها را نيز در نظام تربيتى خود دارد. در اينجا با اشاره به اينكه قرآن از قلب درمانپذير به عنوان «قلب منيب» «4» ياد مىكند، اين بخش را به پايان مىبريم.
|