|
ويژگيهاى فردى افشاگران راز
شناخت خصوصيات و ويژگىهاى فردى كسانى كه نمىتوانند راز ديگران را در سينه خود محفوظ دارند، ما را به عواملِ درونى پيدايش اين ضعف رفتارى رهنمون مىسازد. در ادامه سخن اشارهاى گذرا به اين ويژگىهاى نامطلوب خواهيم داشت:
الف- پُرحرفى
يكى از خصلتهاى زشت كه آفات و زيانهاى بسيارى در بر دارد، خوى پُرحرفى استكه خود معلول عدم رشد عقلانى مناسب است. كسانى كه به اين خصلتِ زشت، عادت كرده باشند، بهطور طبيعى نمىتوانند در گفت و گوها مرزشناس و امانتدار باشند.
امام باقر عليه السلام در يك جمله كوتاه، توصيف بلندى از شيعيان خود ارائه مىدهند، آنجا كه مىفرمايد:
«انَّما شيعَتُنَا الْخَرَس» «1»
شيعيان ما آنقدر كم سخن مىگويند كه گويا لال و فاقد زبان هستند.
شاعر بلند آوازه ايران، در اين باره مىگويد:
سخن بسيار دانى، اندكى گو
يكى را صد مگو، صد را يكى گو
چو آب از اعتدال افزون نهد گام
ز سيرابى به فرق آرد سرانجام
چو خون در تن ز عادت بيش گردد
سزاى گوش مالش، نيش گردد «1»
و در جاى ديگر چنين سروده است:
شمعْ نهاى تيغ زبانى مكن
روزْ نِهاى راز فشانى مكن
مصلحت تست زبان زير كام
تيغ پسنديده بود در نيام
راحت اين پند به جانها دراست
كافت سرها به زبانها دراست
دار تو زين طشت زبان را نگاه
تا سرت از طشت نگويد كه آه
لب مگشا گرچه در او نوشهاست
كز پس ديوار بسى گوشهاست
آب صفت هر چه شنيدى بشوى
آينه سان هر چه بديدى مگوى «2»
ب- خودنمايى
برخى از افراد مىكوشند با جمعآورى و انتشار اخبار، خلأ شخصيتى خود را جبران و خود را فردى آگاه از همه كارها و مسائل معرّفى كنند. همين رذيله خودنمايى و خودپسندى، آنان را در دامافشاگرى مىاندازد و اين عامل درونى، آنان را به نقض تعهّد اخلاقىِ خود در جامعه وامىدارد.
ج- زيادهروى در برقرارى روابط اجتماعى
يكى از توقّعات انسانها در برخورد با يكديگر، بازگو كردن و ارائه اخبارى است كه هر يك در طول شبانهروز با آن سر و كار دارند. مبادله خبر، رايجترين توقعى است كه در بين افراد جريان دارد. اگر كسى از خصوصيت «روابط عمومى افراطى» برخوردار باشد، طبعاً در برخوردها نمىتواند خود را در برابر توقعات و تقاضاهاى افراد بىپاسخ بگذارد؛ افرادى كه در هر برخورد مىگويند: چه خبر؟ بنابراين، نشر و پخش اخبار يكى از ضايعاتى است كه بر زيادهروى در برقرارى روابط اجتماعى مترتّب است.
د- احساسات و عصبانيّت
گاهى در يك حالت عاطفى شديد يا عصبانيّت زياد، سفره دل افراد گشوده مىشود و زبانشان از كنترل خارج گشته و آنچه را نبايد بگويند، اظهار مىكنند؛ چرا كه در اين حالت انسان داراى تعادل روانى مناسب نيست. بنابراين، كسانى كه خصوصيات عاطفى شديد يا عصبانيّت مهار نشده دارند، نمىتوانند راز نگهدار باشند.
ه- جستجوگرى بهمنظور دستيابى به اطّلاعات
در هر محله و قوم و فاميل و ادارهاى، افراد فضول و فتنهگرى وجود دارند كه همواره مىخواهند از همه مسائل مطّلع باشند. اينان در حقيقت، هويّت يك بنگاه خبرى سيّار را يافتهاند كه براى كسب خبر تمام تلاش خود را به كار مىبرند و در مسير تحقق اين هدف، گاه از راه معامله، سطح اطّلاعات خود را گسترش مىدهند. از اين رو، هيچ خبرى نزد آنان حالت بايگانى و حفظ دائم يا ثبات را به خود نمىگيرد، بلكه در داد و ستد اخبار، همه اسرار را منتشر مىسازند.
و- غضب
خشم چون شراب، عقل و انديشه را مختل مىكند. انسان خشمگين، بدون راهنماييى عقل و انديشه عمل مىكند و زمام كارهايش را به دست احساسات و غرايز مىسپرد. در اين صورت انديشه و عقل، قدرت هدايت انسان را از دست مىدهند. آنگاه اين غرايز شعلهور و لجام گسيخته، انسان را به عمل وامىدارند. به همين جهت در روايات از خشم و تندى به جنون تعبير شده است.
امير مؤمنان عليه السلام مىفرمايد:
«الْحِدَّةُ ضَرْبٌ مِنَ الْجُنُونِ» «1»
تندى، قسمى از ديوانگى است.
همچنين فرمود:
از خشم بپرهيزيدكه آغازش ديوانگىو پايانش پشيمانىاست. «1»
انسان غضبناك و خشمگين، اعمال غيرطبيعى انجام مىدهد و در اين ميان حرفهايى را ناخواسته مىزند و اسرارى كه بايد محفوظ بماند، افشا مىشود.
و نيز گفته شده است:
«لِلسِّرِّ نافِذَتانِ: السُّكْرُ وَالْغَضَبُ» «2»
راز و سرّ دو دريچه براى فاش شدن دارد: يكى مستى و ديگرى خشم.
ز- جدل
در بحث و جدل، طرفين مىكوشند رقيب خود را مغلوب كنند و وقتى كار دشوار مىشود، چون هيچكدام نمىخواهد از صحنه با شكست خارج شود، بناچار تظاهر مىكند كه بيشتر از طرف مقابل، معلومات و اطلاعات دارد تا بر او فخرفروشى كرده، شوكتش را در هم شكند. از اين رو به افشاى برخى از اطلاعات و اسرارى مىپردازد كه او نمىداند و با اين عمل تصور مىكند بر خصم خود پيروز گشته است. رفته رفته بحث و جدل انسان را در موقعيتى قرار مىدهد كه ممكن است همه اسرار خويش را فاش سازد.
امام صادق عليه السلام در سفارش به محمد بن نعمان اين بيمارى را
يادآور شد و بهشدت پيروانش را از اين عمل برحذر داشت تا اسرار آل محمد صلى الله عليه و آله فاش نشود.
«يَا ابْنَ النُّعْمانِ ... وَ ايَّاكَ وَالْجِدالِ فَانَّهُ يُوبِقُكَ» «1»
اى فرزند نعمان! ... از جدال بپرهيز كه تو را به هلاكت انداخته و در تنگناها قرار مىدهد.
ح- اطمينان به ديگران «2»
گاهى بر اثر اطمينان به ديگران، بعضى از اطلاعات طبقهبندى لو مىرود.
امام على عليه السلام فرمود:
«ما كُنْتَ كاتِمَهُ عَدوُّكَ مِنْ سِرٍّ فَلا تُطْلِعَنَّ بِهِ صَديقكَ» «1»
اسرارى كه از دشمنان خود پنهان مىدارى، از دوستان خود نيز مخفى بدار.
ط- طمع ديگران در دانستن اسرار
بىشك، دشمن در پى كسب اخبار و اطلاعات است و طمع او بىجا نيست؛ زيرا او دشمن ما است و ما هم دشمن او. همچنان كه ما مىكوشيم اسرار او را بفهميم، او نيز مىكوشد اسرار ما را كشف كند.
در اين ميان عدهاى هستند كه در پى كسب اخبار و اطلاعاتى هستند كه به هيچ عنوان به آنان مربوط نمىشود و توقعشان در اين مورد خلاف انتظار و خلاف حكمت و عقل است. متأسفانه اين گونه افراد حلقه واسطهاى براى دشمن مىشوند و اصرار زياد هم نسبت به كسب اطلاعات و اخبار دارند تا در مجالس و محافل نقل كنند و به قول خودشان محافل را با اخبار جديد گرم نمايند.
همانگونه كه توقع آنان براى كسب اطلاعات نظامى، انتظارى بىجا است، دادن اطلاعات نظامى به آنان نيز، خلاف شرع است.
بنابراين در مجالس و محافل بايد مواظب اينگونه انسانهاى حرّاف و بىدرد و بىمسؤوليت باشيم و به اصرار آنان، اخبار را در اختيارشان نگذاريم. و حتى در مواقع لزوم، به آنان تذكّر بدهيم.
امير مؤمنان على عليه السلام فرمود:
«لَيْسَ كُلُّ مَكْتُومٍ يَسُوغُ اظْهارُهُ لَكَ وَ لا كُلُّ مَعْلُومٍ يَجُوزُ انْ تُعَلِّمَهُ غَيْرُكَ» «1»
روا نيست هر رازى براى تو بازگو شود، چنانچه مجاز نيستى هر رازى را كه مىدانى به ديگران بگويى.
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:
«اتَّقُوا عَلى دينِكُم وَاحْجِبُوهُ بِالتَّقيةِ فَانَّهُ لا ايمانَ لِمَنْ لا تَقِيَّةَ لَهُ انَّما انْتُمْ فِى النَّاسِ كَالنَّحْلِ فِى الطَّيْرِ وَ لَوْ أَنَّ الطَّيْرَ يَعْلَمُ ما فى اجْوافِ النَّحِل ما بَقِىَ شَىْءٌ مِنْها الَّا اكَلْتُهُ وَ لَوْ انَّ النَّاسَ عَلِمُوا ما فى اجْوافِكُمْ انَّكُمْ تُحِبُّونا اهْلَ الْبَيْتِ لَاكلُوكُمْ بِالْسِنَتِهِمْ وَ لَنَحَلُوكُمْ فِى السِّرِّ وَالْعَلانِيَةِ ...» «2»
به خاطر حفظ دينتان تقيه كنيد و آن را با تقيّه و رازدارى زير پرده نگهداريد؛ زيرا هر كس تقيّه ندارد ايمان ندارد.
همانا شما در ميان مردم مانند زنبور عسل در ميان پرندگانيد.
اگر پرندگان بدانندكه زنبوران عسل حامل چه چيزى هستند، همه آنهارا خواهندخورد واگر مردم بدانند آنچه در دل شما است كه ما اهل بيت را دوست داريد، شما را با زبانشان خواهند خورد و در نهان و آشكار ناسزا خواهند گفت.
ى- ناآگاهى
علّت افشاى برخى از رازها، ناآگاهى فرد نسبت به درجه اهميّت آن است. چنين كسانى بر اثر مصلحتانديشى و خيرخواهى، پرده از اسرار خود و ديگران برمىدارند و اغلب پس از اين كار، پشيمان مىشوند.
ك- تهديد
خوردن يك سيلى يا شلاق و ديدن يك ابزار شكنجه، اراده بعضى را متزلزل مىكند و آنان به قصد نجات جان خود، حاضر به افشاى راز مىشوند؛ حتى اگر جان عدّه زيادى، حتى نزديكترين دوستانشان به خطر افتد!
ل- تطميع
دل آزمند، توان نگهدارى راز را ندارد. به اندك چيزى ممكن است دل بندد و راز مهمى را فاش سازد. طمع به ثروت دنيا و مقام دوستى، اراده عدّهاى را متزلزل و راز آنان را فاش مىسازد.
م- ملاحظات دوستانه
بسيار ديده شده كه كسى به دوستش مىگويد: به هيچ كس نمىگويم ولى به تو مىگويم، غافل از اينكه اگر بناست نگوييم، به دوستمان هم نبايد بگوييم.
ن- خودنمايى
گاه جلسهاى تشكيل مىگردد، از هر درى سخن به ميان مىآيد و هر كس چيزى مىگويد.
شركت در بحث و گفتوگو، خودنمايى كردن و همانند ديگران چيزى گفتن، انگيزهاىاست براى اينكه شخص بهقصد خودنمايى، پرده از رازى بردارد تا همه را به تعجب وادارد و نظر ديگران را متوجه خويش كند تا با ديده بزرگى و عظمت بهاو بنگرند.
س- موارد ديگر
- كوتاهى و عدم دورانديشى؛ گاهى انسان بر اثر سهلانگارى و عدم احتياط، اسرار را لو مىدهد.
امام على عليه السلام فرمود:
«ثَمَرَةُ التَّفْريطِ النَّدامَةِ وَ ثَمَرةُ الْحَزْمِ السَّلامَةِ» «1»
ثمره كوتاهى در امور، پشيمانى و ثمره دورانديشى و احتياط، سلامتى است.
گاهى ميل به خودنمايى كه ناشى از ضعف شخصيتى افراد است، باعث افشاى اسرار مىشود.
همچنين سادهانديشى و ارتباطات غلط مىتوانند زمينه افشاى اسرار را فراهم سازند.
- عدم آموزش؛ آشنايى با تكنيكهاى جاسوسى و شيوههاى دشمنى به ما كمك مىكند كه عمليات عناصر اطلاعاتى دشمن را كشف و از دامهايى كه براى ما گستردهاند، عليه خودشان استفاده كنيم. از اين رو بايد به آموزشها اهميّت دهيم و در تداوم آنها بكوشيم. تداوم آموزش، موجب مىشود كه آموختهها پس از مدتى فراموش نشوند، همچنين دشمن در كشف اطلاعات، پيوسته تكنيكهاى جديدى را بهكار مىگيرد كه لازم است نيروهاى خودى از آنها آگاه شوند.
- غفلت؛ گاهى فرد به اهميّت خبرى كه در اختيار دارد، واقف نيست و آن را همه جا مطرح مىسازد.
- بىقيدى و بىتعهّدى؛ گاهى افراد پايبند و متعهد به مقررات نيستند و علىرغم دانستن اهميّت خبر، به افشاى آن مىپردازند.
- تسليم جوّ شايعه شدن؛ گاهى دشمنان براى كسب اطلاعات و خبر، مطلبى را بهعنوان شايعه طرح مىكنند و افراد ساده، بهجاى آنكه عدم صحت خبر را ثابت كنند، اطلاعات خود را لو مىدهند.
- دستيابى به اطلاعات بيشتر؛ ممكن است شخصى مطالب محرمانهاى را بطور حضورى يا بهوسيله تلفن مطرح كند تا بتواند با اين عمل، اطلاعات بيشترى را ازطرف مقابل بهدست آورد. ازاينرو، بايد موازين حفاظتى را در اينگونه مباحثهها و مكالمهها رعايت كرد.
- محافل دوستانه؛ مطرح ساختن اطلاعات سرّى در محافل دوستانه، دهن به دهن بهدست دشمن مىرسد.
- دشمنى؛ برخى از افراد بهدليل خصومتهاى شخصى موجب
افشاى اطلاعاتى مىشوند. در حالى كه، مسائل امنيتى و حفاظتى را نبايد قربانى و دستخوش دشمنىها و مسائل شخصى كرد.
- استعفا و بركنارى افراد؛ اين امر نيز نبايد موجب افشاى اطلاعات و اخبار محرمانه شود.
|