|
جايگاه سخن زيبا در منابع اسلامى
زيبايى در همه ابعاد خود از ديدگاه اسلام محبوب و مطلوب است. هم ذات اقدس الهى به اين صفت توصيف گشته «2» و هم جهان هستى كه جلوهاى از صفات الهى است، جميل قلمداد شده است. «1» زيبايىهاى جهان آفرينش، چه از قبيل زيبايى آسمان با ستارگانش، زيبايى تركيب انسان و چهرهاش، زيبايى ساير جانداران، زيبايى منظرههاى طبيعى و ...
و چه زيبايىهايى كه محصول فكر و ذوق بشرى است، همگى مورد ستايش واقع شده و مستندّ به اراده و مشيّت خدا هستند.
در ميان همه اين زيبايىها، سخن زيبا از جايگاه ويژهاى برخوردار است؛ شايد يك علّتش اين باشد كه هم خود مىتواند به لحاظ خصوصيّات لفظى و ادبى و تركيب كلمات و جايگاه مناسب آنها در جمله، زيبا باشد و هم ساير زيبايىهاى عالم به وسيله سخن بيان مىشود. پس سخنى كه مىخواهد بيانكننده زيبايىها باشد اگر خودش نيز زيبا ادا شود، اهمّيّت و ارزش بيشترى مىيابد. قرآن كريم براى سخن زيبا و نيكو ارزش زيادى قائل شده و با بيانى سرشار از عطوفت و صميميّت از بندگان خدا خواسته است، تا سخن خود را به برترين صورت بر زبان آورند.
«قُلْ لِعِبادى يَقُولُوا الَّتى هِىَ أَحْسَنُ» «2»
به بندگانم بگو برترين سخن را بگويند.
يعنى سخن خوش و پسنديدهاى كه موجب خشنودى شنونده گردد، آن گونه كه انسان دوست دارد ديگران با او سخن بگويند.
بديهى است كه قرآن خود نيز در اين جهت، گوى سبقت را از همگان ربوده و دانشمندان سخنشناس را در شرق و غرب عالَم به تحسين و اعجاب واداشته است. از گذشتههاى دور، نمونههايى از سخن زيبا و شيوا در ميان بشر وجود داشته و با گذشت زمان بر كمّ و كيف آنها افزوده شده است، امّا هيچ يك را ياراى عرض اندام در برابر قرآن نبوده و نيست.
از قرآن كه بگذريم، سخنان پيشوايان معصوم عليهم السلام نيز ويژگىهاى بالا را در افقى محدودتر داراست، يعنى هم خود آن بزرگواران بهگونهاى زيبا سخن گفتهاند و هم ديگران را به زيباگويى فراخواندهاند.
نهج البلاغه على عليه السلام مصداق بارز و نمونه روشنى از سخن زيباست. او كه در عالىترين مرتبه سخن قرار دارد، مراتب سلطه و حاكميّت خود را بر سخن در قالب عبارتى كوتاه و تشبيهى جالب بيان كرده است:
«وَ إِنَّا لَأُمَراءُ الْكَلامِ وَ فينا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَيْنا تَهَدَّلَتْ غُصُونُهُ» «1»
ما (اهل بيت رسول خدا صلى الله عليه و آله) فرمانروايان سخن هستيم، درخت سخن در وجود ما ريشه دوانيده و شاخ و برگش بر ما آويخته است.
سليمان بن مهران مىگويد: روزى حضرت صادق عليه السلام به تعدادى از پيروان خود كه نزد ايشان حاضر بودند، چنين فرمود:
«مَعاشِرَ الشّيعَةِ، كُونُوا لَنا زَيْناً وَ لا تَكُونُوا عَلَيْنا شَيْناً، قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً، وَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ عَنِ الْفُضُولِ وَ قَبيحِ الْقَوْلِ» «2»
اى گروه شيعه! (بكوشيد تا) زينت ما باشيد، و (مايه) عيب و عار ما نباشيد، با مردم نيكو سخن بگوييد، زبانهاتان را نگهداريد و آن را از پرگويى و سخن زشت باز داريد.
|