|
1- هماهنگى در گفتار و رفتار
يكى از بديهىترين اصولى كه بايستى در امر به معروف و نهى از منكر مورد كمال دقّت و توجّه قرار گيرد، اين است كه شخص آمر و ناهى بايد ابتدا خود به آنچه امر مىكند، عمل كند و از آنچه نهى مىكند، بپرهيزد.
كسى كه خودش رغبتى به كسب فضايل ندارد و از رذايل نيز كم و بيش روى گردان نيست، چگونه مىتواند از ديگران توقّع داشته باشد كه به امر او، فضيلت كسب كنند و با نهى او از رذيلت پرهيز نمايند؟
ذات نايافته از هستى بخش
كى تواند كه شود هستىبخش؟
براى اينكه سخن و نصيحت انسان در شنونده مؤثّر واقع شود و او سخن آدمى را به گوش جان بشنود و آن را به كار بندد، شايسته است قول و فعل آمر و ناهى با هم هماهنگى داشته باشد. به همين جهت قرآن كريم، در آيهاى نخبگان بنىاسرائيل را مورد نكوهش قرار مىدهد كه:
«أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ
وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَفَلا تَعْقِلُونَ» «1»
آيا مردم را به نيكى دعوت مىكنيد و خودتان را فراموش مىنماييد؛ با اينكه شما كتاب آسمانى (تورات) را مىخوانيد؟ چرا نمىانديشيد؟
تو گويى كه دعوت مردم به كار نيك و منع آنان از كار زشت، اگر با عمل آمر و ناهى هماهنگ نباشد، نهتنها با ايمان به كتب آسمانى نمىسازد، بلكه عاقلانه نيز نيست. و نيز در آيهاى عتابآميز برخى از مؤمنان سادهانديش را مخاطب ساخته، مىفرمايد:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ امَنوُا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلوُنَ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ» «2»
اى كسانى كه ايمان آوردهايد! چرا سخنى مىگوييد كه عمل نمىكنيد؟
نزد خدا بسيار موجب خشم است، سخنى بگوييد كه عمل نمىكنيد.
پيشوايان بزرگوار اسلام نيز در اين مقام همواره به پيروانشان تذكّر مىدادند كه به جاى دعوت مردم با زبان و سخن، بكوشند تا بيشتر با عمل خود الگوى مردم باشند، چرا كه «دو صد گفته چون نيم كردار نيست.»
امام صادق عليه السلام در اين باره مىفرمايد:
«كُونُوا دُعاةَ النَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ» «3»
با غير زبانتان، مردم را به سوى نيكىها فرا خوانيد.
استاد شهيد، مطهرى در اين باره مىگويد:
«هر مصلحى اوّل بايد صالح باشد، تا بتواند مصلح باشد. او بايد برود پيش و به ديگران بگويد، پشت سر من بياييد! خيلى فرق است ميان كسى كه ايستاده و به سربازانش فرمان مىدهد: برو پيش! من اينجا ايستادهام! و كسى كه خودش جلو مىرود و مىگويد: من رفتم، تو هم پشت سر من بيا. انبيا و اولياى الهى هميشه مىگويند: «ما رفتيم». پيغمبر اسلام اگر در آنچه دستور مىداد، اوّل خود پيشقدم نبود، محال بود ديگران پيروى كنند؛ اگر مىگفت نماز و نماز شب، خودش بيش از هر كس ديگر عبادت مىكرد .... اگر مىگفت انفاق در راه خدا و گذشت و ايثار، اوّل كسى كه ايثار مىكرد، خودش بود ... اگر مىگفت جهاد فى سبيل اللّه، در جنگها اوّل خود جلو مىرفت ....» «1»
|