|
پيامدهاى خشم
نيروى خشم، اگر از محدوده ضرورت فراتر رفت و از كنترل اراده آدمى خارج شد، همچون آتشى سوزان يا سيلى بنيانكن هر چه را بر سر راه خود بيابد، مىسوزاند و تباه مىكند و پيامدهاى شومى را نخست براى صاحبش و سپس براى ديگران به ارمغان مىآورد. على (ع) در اين باره فرمود:
«الْغَضَبُ نارٌ مُوقَدَةٌ، مَنْ كَظَمَهُ أَطْفَأَها وَ مَنْ أَطْلَقَهُ كانَ أَوَّلَ مُحْتَرِقٍ بِها» «1»
خشم آتشى سوزنده است، هر كه آن را فرو خورد، خاموشش ساخته و هر كه آزادش گذارد، خود او، اوّل كسى است كه در شعلهاش مىسوزد.
اينك به برخى از پيامدهاى خشم اشاره مىكنيم:
1- تيرگى عقل: تا زمام امور انسان در اختيار عقل است، جز در مسير مصلحت خويش گام برنمىدارد، ليكن افراط در خشم، چراغ نورانى عقل را تيره و بىفروغ مىسازد و انسان، بىچونوچرا سر در خط فرمان نيروى بىشعور خشم مىگذارد و ديگر مصلحتى نمىبيند تا به سويش گام بردارد.
امام على عليه السلام فرمود:
الْغَضَبُ يُفْسِدُ الْأَلْبابَ وَ يُبْعِدُ مِنَ الصَّواب» «2»
خشم خردها را تباه مىكند و آدمى را از مسير درست دور مىسازد.
2- ويرانگرى و تبهكارى: اگر انسان خشمگينى را كه لجام عقل را گسيخته و سراپاى وجودش را آتش غضب مشتعل ساخته، به ديوانهاى زنجيرى يا درندهاى وحشى تشبيه كنيم، گزاف نگفتهايم. او نه گوش شنوايى دارد كه نصيحت و سخن حقّ در آن نفوذ كند و نه چشم بينا و واقعبينى دارد كه راه را از بىراهه تشخيص دهد و نه فكر روشنى دارد كه قدرت دستهبندى امور جزئى و استنتاج عقلى از آنها را داشته باشد. او هركه و هرچه را كه مانعى بر سر راه خواهشهاى كور و دور از منطق خود بيابد، آسيب رسانده و ويران مىكند. حضرت على عليه السلام فرمود:
«شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَيِّرُ الْمَنْطِقَ وَ تَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ وَ تُفَرِّقُ الْفَهْمَ» «1»
خشم شديد، منطق را تغيير مىدهد، ارتباط اجزاى استدلال را قطع و موجب پراكندگى فهم و فكر مىشود.
3- پشيمانى: بهتدريج با فرونشستن شعلههاى خشم، ديدگان خرد به روشنى مىگرايد، قدرت تفكّر و انديشه فرد به كار مىافتد و آنچه را كه در دوره كوتاه تسلّط خشم، بر او گذشته به ارزيابى مىنشيند. سخنان زشت، نسبتهاى ناروا، پردهدرىها، خارجشدن از چارچوب فضايل انسانى، ارتكاب جرم، جنايت جبرانناپذير و ... تصوير زشتى براى هميشه در ذهنش به جا مىگذارد، تصويرى كه اگر محكمه، قاضى و مجازاتى هم در كار نباشد، يادآورى آن پيوسته او را عذاب خواهد داد كه: «چرا چنين كردم؟! ... اى كاش بر خود مسلّط بودم و ...» او پشيمان است و افسوس مىخورد، ولى ديگر پشيمانى سودى ندارد. از همين رو است كه امام على عليه السلام فرمود:
«إِيَّاكَ وَ الْغَضَبَ فَأَوَّلُهُ جُنُونٌ وَ أخِرُهُ نَدَمٌ» «2»
از خشم دورى كن كه آغازش ديوانگى و پايانش پشيمانى است.
|