|
درس دهم عدالت در برخوردهاى اجتماعى
بخشى از عدالت، در زمينه آفرينش جهان و رابطه خداوند با موجودات عالم- بهويژه انسان- تجلّى مىكند و مىتوان از آن به «عدل الهى» ياد كرد و منظور از آن، ايمانآوردن انسان است به آنچه كه حق شمرده مىشود. بخش ديگرى از آن نيز مربوط به بشر است كه آن به دو صورت، عدالت فردى و اجتماعى بروز مىكند. «عدالت فردى» شامل رابطه انسان با خداوند مىشود و به اين معناست كه انسان كارى را كه مايه سعادت اوست، انجام دهد و از كارى كه مايه شقاوت و بدبختى اوست، بپرهيزد و در اين زمينه، مغلوبِ هواى نفس خود نگردد. «عدالت اجتماعى» نيز رابطه مردم با يكديگر را در بر مىگيرد و به اين معناست كه انسان هر كس را در جايى كه از نظر عقل، شرع، يا عرف مستحق است قرار دهد؛ نيكوكار را به خاطر احسانش نيكى كند و بدكار را به دليل بدىاش عقاب نمايد، حقّ مظلوم را از ظالم بستاند و در اجراى قانون، تبعيض و استثنا قائل نشود. «1»
خداوند متعال عدالت اجتماعى را به عنوان يك اصل ضرور و خدشهناپذير مطرح كرده، مىفرمايد:
«انَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسانِ» «1»
همانا خداوند به عدل و احسان فرمان مىدهد.
ظاهر سياق آيه نشان مىدهد كه منظور از عدالت، عدالت اجتماعى است؛ به اين معنى كه با هر يك از افراد اجتماع بهگونهاى رفتار شود كه مستحقّ آن است و در جايى قرار داده شود كه سزاوار آن است. اين يك ويژگى اجتماعى است كه شامل تمام مكلّفين مىشود و خداى سبحان همه افراد جامعه را به برپايى عدالت فرمان مىدهد و لازمه چنين امرى آن است كه امر، به تمام افراد تعلّق گرفته باشد. بنا بر اين، هم جامعه مأمور به اجراى اين حكم است و هم حكومت كه عهدهدار اداره آن است. «2»
امير مؤمنان عليه السلام در توضيح چنين عدالتى مىفرمايد:
«جَعَلَ اللَّهُ سُبْحانَهُ الْعَدْلَ قَواماً لِلْأَنامِ وَ تَنْزيهاً مِنَ الْمَظالِمِ وَالْأثامِ وَ تَسْنِيَةً لِلْإِسْلامِ» «3»
خداوند سبحان، عدالت را موجب استوارى مردم، پاكى از ستمها و گناهان و مايه سرافرازى اسلام قرار داد.
عدالت اجتماعى دامنه گستردهاى دارد و عدالت در برخوردهاى اجتماعى كه به آداب معاشرت اجتماعى انسانها برمىگردد، بخشى از آن است. عدالت در برخوردهاى اجتماعى شامل رفتار منصفانه و عادلانه انسان نسبت به اهل خانه، برادران دينى، همسايگان، ارباب رجوع و ... مىشود؛ به اين معنا كه انسان در اينگونه برخوردها به حقّ خود راضى باشد. به هيچ كس
ستم نكند و حقوق خانواده، همسايگان و برادران دينى را به قدر توان، محترم شمرده، ادا نمايد.
|