|
مفهوم توكّل
توكل از ماده وكل به معنى واگذار كردن است و در صورتيكه با كلمه على متعدى شود به معنى اعتماد است. «1»
در قرآن و روايات غالباً توكل با كلمه «على الله» استعمال شده و در مواردى هم كه بدون كلمه «على الله» بكار رفته، اين كلمه در آن مقدر است، بعنوان مثال على (ع) مىفرمايد:
التَّوَكُّلُ خَيْرُ عِمادٍ. «2» توكل «بر خدا» بهترين تكيهگاه است.اما مفهوم و معناى اصطلاحى اين واژه كه مورد نظر اصلى آيات و روايات است در بعضى روايات بيان شده است.
پيامبر اكرم (ص) از جبرئيل پرسيد توكل چيست؟
جبرئيل گفت:
الْعِلْمُ بِانَّ الَمخْلُوقَ لايَضُرُّ وَ لا يَنْفَعُ وَ لا يُعْطى وَ لا يَمْنَعُ وَاسْتِعْمالُ الْيَأْسِ مِنَ الْخَلْقِ. «3»
توكل عبارتست از: علم به اينكه مخلوق نه ضرر مىزند و نه نفع مىرساند، نه مىبخشد و نه باز مىدارد (توكل) مأيوس بودن از خلق است.وقتى كه بنده چنين باشد جز براى خدا كار نمىكند و جز به خدا اميد ندارد و از غير خدا نمىترسد و به احدى جز خدا چشم طمع ندارد.مفهوم توكل مانند برخى ديگر از مفاهيم دينى با حجابهايى از جهل و خرافات پوشانده شده است بطوريكه گروهى مىپندارند توكل يعنى اينكه تصميمگير تنها خداست و تلاش و كوشش انسان كمترين اثرى در سرنوشت او و اداره زندگيش ندارد. اين برداشت نادرست از مفهوم توكل، اختصاصى به زمان ما ندارد در زمان پيامبر اكرم (ص) نيز وقتى آيه شريفه: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ انَّ اللَّهَ بالغُ امْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَىْءٍ قَدْراً» «1»
نازل شد عدهاى از اصحاب پيامبر در خانه نشسته مشغول عبادت و دعا شدند و گفتند ديگر روزى ما تضمين شده است.
اين خبر به پيامبر (ص) رسيد آن حضرت كسى را به سراغ آنها فرستاد وقتى آمدند به آنها فرمود:
چه باعث شد در خانه بمانيد و مشغول عبادت شويد و دست از كسب و كار برداريد؟ گفتند:
اى رسول خدا چون روزى ما تضمين شده است به عبادت خدا روى آورديم. پيامبر اكرم فرمود: كسى كه چنين كند دعايش مستجاب نمىشود دنبال طلب روزى برويد. «2» بنابراين تعاليم حيات بخش اسلام ضمن آنكه توكل را يك ركن اساسى ايمان معرفى مىنمايد «3» اهميت و تأثير تلاش و كوشش انسان در سرنوشتش را انكار نمىكند بلكه قرآن كريم انسان را در گرو اعمالش مىداند:
كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ (مدّثّر: 38)
هر كس در گرو عمل خويش است.و بهره و نتيجه او را به اندازه تلاش و كوشش او معرفى مىكند:
وَ انْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ الّا ما سَعى (نمل: 39) براى انسان (پاداش) جز آنچه خود كرده نيست.
مفسر بزرگ مرحوم علامه طباطبائى (رضوان الله تعالى عليه) درباره توكّل چنين مىنويسد:
معناى توكل اين نيست كه انسان نسبت امور را به خودش يا به اسباب، قطع يا انكار كند بلكه معنايش اينست كه خود را و اسباب را مستقل در تأثير ندانسته معتقد باشد كه استقلال و اصالت منحصراً از آن خداى سبحان است و در عين حال سببيت غير مستقله را براى خود و اسباب قائل باشد. «1» استاد شهيد مطهرى نيز توكل را چنين معرفى مىكند:
توكل يعنى انسان هميشه به آنچه مقتضى حق است عمل كند و در اين راه به خدا اعتماد كند كه خداوند حامى و پشتيبان كسانى است كه حامى و پشتيبان حق باشند توكل تضمين الهى است براى كسانى كه هميشه حامى و پشتيبان حقند. «2»
|