چگونگى اداى حقوق‏
بديهى است كه احقاق حق ديگران به موارد خاص يا افراد به خصوصى منحصر نمى‏شود، بلكه به طور عام و فراگير، هر ذى حقّى را شامل مى‏گردد؛ خُرد باشد يا كلان، غريبه باشد يا آشنا، مسلمان باشد يا نامسلمان، زن باشد يا مرد ... حتى در فرهنگ اسلام، حيوانات نيز حقوقى دارند كه رعايت آن بر مسلمانان، لازم است. «1» واضح است كه هر گروهى، به تناسب ارتباطى كه با انسان دارد، از حقوق شايسته خويش برخوردار مى‏شود كه ممكن است با حقوق گروه ديگر تفاوت داشته باشد. فرزند و
والدين، هر يك حقوقى بر گردن انسان دارند كه برخى مشترك و برخى كاملًا متفاوت از يكديگر است، همچنين مؤمنان، حقوقى بر عهده يكديگر دارند كه بيگانگان از دين، از آن محرومند؛ رهبر، حقوقى بر عهده ملّت دارد كه ديگر مسؤولان از چنان حقوقى بهره‏مند نيستند و ....
نتيجه اين كه تنوع و گوناگونى حقوق، سبب تعدّد راه‏هاى احقاق و اداى آن مى‏شود. به طور مثال» حق خدا آن است كه فرمانش را اطاعت كند و از نافرمانى او (گناه) بپرهيزد.