اولويت‏ها
گر چه رأفت و مهربانى در مرحله نخست بايد عمومى و فراگير باشد، ولى افراد جامعه از نظر نياز به لطف و دلسوزى، يكسان نيستند و بديهى است آنان كه در كشاكش روزگار، بيش از ديگران سختى و ستم را متحمل شده‏اند، بيشتر به محبت نيازمندند. به تعبير امام على عليه السلام:
«اوْلَى النَّاسِ بِالرَّحْمَةِ الْمُحْتاجُ الَيْها» «1»
سزاوارترين مردم به مهربانى، نيازمند به آن است.
از نظر روايات، برخى از كسانى كه از چنين اولويتى برخوردارند، عبارتند از:
1- دانشمندى كه قدرش مجهول باشد و همچون نادانان با او رفتار شود.
2- بزرگوارى كه گرفتار انسان پستى شده باشد.
3- نيكوكارى كه زير دست بدكاران قرار گرفته است.
4- عزيزى كه خوار گشته است.
5- ثروتمندى كه فقير شده باشد.
اميرمؤمنان عليه السلام درباره سه دسته اول فرموده است:
«احَقُّ النَّاسِ بِالرَّحْمَةِ عالِمٌ يَجْرى‏ عَلَيْهِ حُكْمُ جاهِلٍ وَ كَريمٌ يَسْتَوْلى‏ عَلَيْهِ لَئيمٌ وَ بِرٌّ تَسَلَّطَ عَلَيْهِ فاجِرٌ» «2»
سزاوارترين مردم به ترّحم؛ دانشمندى است كه حكم جاهلى بروى اجرا گردد [يا جاهلى بر او حكم راند] و بزرگوارى كه انسانى پست بر او دست يافته، و نيكوكارى كه بدكارى بر او چيره گشته است.
امام صادق عليه السلام درباره سه دسته آنها مى‏فرمايد:
«انّى‏ لَارْحَمُ ثَلاثَةً وَ حَقٌّ لَهُمْ انْ يُرْحَمُوا؛ عَزيزٌ اصابَتْهُ مَذَلَّةٌ بَعْدَ الْعِزّ وَ غَنِىٌّ اصابَتْهُ حاجَةٌ بَعْدَ الْغِنى‏ وَ عالِمٌ يَسْتَخِفُّ بِهِ اهْلُهُ وَ
الْجَهَلَةُ» «1»
من به سه‏دسته ترحّم‏مى‏كنم و سزاوار ترحّم هم‏هستند: عزّتمندى كه‏پس از عزّت، خوارى اى به او روى آورده وتوانگرى كه پس از دارايى، نيازمندى نصيبش گشته و دانشمندى كه نزديكان و نادانان او را بى قدر كرده‏اند.
6- پدر و مادر: قرآن مجيد، مهربانى همراه با تكريم و احترام را نسبت به پدر و مادر واجب مى‏داند:
«وَاخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانى‏ صَغيراً» «2»
بال تواضع را از [روى‏] محبت براى آن دو بگشا و بگو: پروردگارا به آن دو رحم كن چنانكه مرا در كوچكى پرورش دادند.
7- كودكان: امام على صلوات اللّه عليه مى‏فرمايد:
«ارْحَمْ مِنْ اهْلِكَ الصَّغيرَ وَ وَقِرّ الْكَبيرَ» «3»
به كودكان خاندانت ترحّم كن و بزرگان را احترام نما.
8- گناهكاران: اين گروه نيز به سبب از دست دادن ارزش‏هاى واقعى و انسانيت خويش، شايد بيش از ديگران قابل ترحم باشند و نيكان و پاكان بايد با دلسوزى و مهربانى، اين محروم شدگان از معنويت‏ها را بيشتر رسيدگى كنند و آنان را به سوى سعادت و راه مستقيم رهنمون گردند.
اميرمؤمنان عليه السلام دراين‏باره نيز مى‏فرمايد:
«انَّما يَنْبَغى‏ لِاهْلِ الْعِصْمَةِ وَ الْمَصْنُوعِ الَيْهِمْ فِى السَّلامَةِ انْ يَرْحَمُوا اهْلَ الذُّنُوبِ وَ الْمَعْصِيَهِ» «1»
همانا شايسته است كه خويشتن دارانِ از معصيت و سلامت يافتگان [از گناه و زشتى‏] به اهل گناه و معصيت ترحّم كنند.