|
اصول نظارتى
در معارف اسلامى سر فصلهايى وجود دارد كه به طور مستقيم با نظارت همگانى مرتبط است و بسيارى از آنها از اصول خدشهناپذير اسلام نيز به حساب مىآيد و اهمّيت اصل نظارت را دو چندان مىكند، برخى از آنها بدين قرار است:
1- اهتمام به امور مسلمانانضرورت و اهميّت اصل «اهتمام» به حدّى است كه در حديث مشهور پيامبراكرم صلى الله عليه و آله، تارك آن از زمره مسلمانان خارج است:
«مَنْ اصْبَحَ لا يَهْتَمُّ بِامُورِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنادى يا لَلْمُسْلِمينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ» «2»
هر كس صبح كند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، از آنان نيست و هر كس بشنود مردى مسلمانان را به يارى مىطلبد و اجابتش نكند،مسلمان نيست.
2- امر به معروف و نهى از منكر
اين اصل از بزرگترين اصول نظارتى اسلام است كه در گستره وسيعى مسلمانان را موظّف مىكند بر اعمال و گفتار يكديگر نظارت كنند و در صورت مشاهده خلاف، به اصلاح آن اقدام نمايند. همينطور اين اصل، از ويژگىهاى لا ينفكّ مؤمنان است كه در تحكيم احكام اسلام و «فضيلت زايى» و «رذيلت زدايى» جامعه اسلامى، نقشى عظيم دارد و مهمترين بخش نظارت همگانى را نيز تشكيل مىدهد.
3 و 4- اخوت و اصلاح
اين دو اصل نيز بر ضرورت نظارت تأكيد دارد، قرآن مجيد درباره آن دو مىفرمايد:
«انَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اخْوَةٌ فَاصْلِحُوا بَيْنَ اخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ» «1»
همانا مؤمنان، برادر يكديگرند، پس دو برادر خويش را صلح و آشتى دهيد و تقواى الهى پيشه سازيد، شايد مورد رحمت (خدا) واقع شويد.
حضرت صادق عليه السلام با عنايت به اصل اصلاح مىفرمايد:
«انَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اخْوَةٌ بَنُوأَبٍ وَ امّ فَاذا ضَرَبَ عَلى رَجُلٍ مِنْهُمْ عِرْقٌ سَهَرَ لَهُ الْاخَرُونَ» «2»
همانا مؤمنان برادر و فرزندان يك پدر و مادر هستند و هرگاه يكى از آنها دچار دردى شود، ديگران به خاطر او بى خواب مىشوند.
همچنين آن حضرت بودجهاى را به اين امر اختصاص مىداد و افرادى را مأمور مىكرد كه ميان شيعيان را سازش دهند. «1»
5- شورا
اصل مشورت هم در ميان مردم و هم در ارتباط ملت و رهبرى مورد تأكيد قرآن است: در جايى، مؤمنان واقعى را با ويژگى مشورت مىستايد و مىفرمايد:
«وَ امْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ ...» «2»
مؤمنان در كارهايشان با هم مشورت مىكنند.
و از سويى ديگر به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور مىدهد: تا با مردم، مشورت كند:
«وَ شاوِرْهُمْ فِى الْامْرِ ...» «3»
در كارت با مردم مشورت كن.
6- سود رسانى
مسلمانان نه تنها موظفند از زيانرسانى به همكيشان و همنوعان خود، خوددارى ورزند، بلكه لازم است تلاش كنند در حد توان به يكديگر سود رسانند و خير و بركاتشان نصيب ديگران شود اين موضوع در اسلام تا آن اندازه مورد عنايت است كه ملاك محبوبيت مردم در پيشگاه خدا قرار گرفته است و حضرت صادق عليه السلام مىفرمايد:
«سُئلَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله مَنْ احَبُّ النَّاسِ الَى اللَّهِ، قالَ: انْفَعُ النَّاسِ لِلنَّاسِ» «1»
از رسول خدا صلى الله عليه و آله پرسيدند: محبوبترين مردم، نزد خدا كيست؟ پاسخ داد: آن كه بيش از ديگران به مردم سود رساند.اين اصل نيز در ارتباط مستقيم با نظارت همگانى قرار دارد.
يادآور مىشويم كه موضوعات متعددى چون انفاق، احسان، صله رحم و ... در رديف اصول نظارتى قرار دارند كه به علت عدم گنجايش درس به آنها نپرداختيم.
|