محورهاى وحدت‏
خداوند همواره، مردم را از تفرقه و جدايى بر حذر داشته و آنان را به وحدت كلمه فرا خوانده و محورهاى اتحاد را نيز بدانان معرفى كرده كه عبارتند از:
الف- توحيد
قرآن مجيد علاوه بر مسلمانان، حتى پيروان دين مسيح و موسى عليهما السلام را نيز به اتحاد بر محور توحيد فرا مى‏خواند و مى‏فرمايد:
«قُلْ يا اهْلَ الْكِتابِ تَعالَوْا الى‏ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَ بَيْنَكُمْ الَّا نَعْبُدَ الَّا اللَّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَ لا يَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً ارْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ ...» «1»
بگو: اى اهل كتاب، بياييد به سوى شعار مشترك ميان ما و شما (گرد آييم) و آن اين است كه جز خدا را نپرستيم و شريكى برايش نتراشيم و برخى از ما برخى ديگر را- به جز خدا- به آقايى برنگزينيم.
به يقين، اگر موحّدان جهان- اعم از مسلمانان و اهل كتاب- حقيقتاً خدا را بپرستند و مؤمن و موحّد واقعى باشند مى‏بايست از تشتّت و پراكندگى و اختلاف بپرهيزند، همان گونه كه اگر همه پيامبران الهى در يك زمان و در يك مكان زندگى مى‏كردند، كم‏ترين اختلافى با هم نداشتند، به تعبير حضرت امام خمينى قدّس‏سرّه:
اگر همه انبيا جمع شوند و همه اوليا جمع شوند، با هم اختلاف نمى‏كنند، يك كلمه اختلاف ندارند! «2»
ب- رهبرى پيامبر
خداوند متعال براى اينكه هيچ ترديدى در اطاعت از رسول اكرم صلى الله عليه و آله‏ باقى نماند، با صراحت بر اطاعت مستقيم از آن حضرت، به طور مكرر، تأكيد كرده است:
«... ما اتيكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ...» «1»
آنچه پيامبر برايتان آورده بگيريد، و از آنچه نهى كرده، خوددارى كنيد.
يعنى «هر چه پيامبر صلى الله عليه و آله دستور مى‏دهد، اجرا كنيد و از هر چه نهى مى‏كند، بپرهيزيد زيرا او جز از جانب خدا امر و نهى نمى‏كند ... و در اين آيه اشاره دارد كه اداره امور مردم به دست پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان جانشين آن حضرت است.» «2» مردم تا هنگامى كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله اطاعت مى‏كردند، از وحدت و يكپارچگى برخوردار بودند و در برابر هر دشمنى، پايمردى و مقاومت مى‏كردند. قرآن مجيد اين انسجام و شوكت را در سايه پيروى از خدا و رسول صلى الله عليه و آله مى‏داند چنانكه عكس آن نيز صحيح است:
«وَ اطيعُوا اللَّهَ وَرسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ريحُكُمْ ...» «3»
و (فرمان) خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد و نزاع نكنيد كه سست خواهيد شد و شوكت شما بر باد خواهد رفت!
ج- قرآن و عترت‏
خداوند در آيه 103، آل عمران، با تأكيد از مردم مى‏خواهد كه با تمسّك به «حبل اللّه» انسجام و وحدت خويش را حفظ كنند تا دچار تفرقه و تشتّت نگردند؛ و حبل اللّه همان قرآن و عترت پيامبر صلى الله عليه و آله است:
امام باقر عليه السلام با قرائت آيه مزبور فرمود:
«آلُ مُحَمَدٍ صلى الله عليه و آله هُمْ حَبْلُ اللَّهِ الَّذى‏ امَرَ بِالْاعْتِصامِ بِهِ» «1»
دودمان محمّد صلى الله عليه و آله همان حبل اللّه است كه خداوند، تمسّك به آن را فرمان داده است.
و رسول اكرم صلى الله عليه و آله در حديث ثقلين- كه مورد اتفاق شيعه و سنّى است و سند آن به 35 نفر از اصحاب آن حضرت مى‏رسد «2»- قرآن و عترت را محور وحدت معرّفى كرده كه اگر مسلمانان به هر دوى آنها متمسّك شوند، گمراه و پراكنده نخواهند شد، از جمله در حجة الوداع فرمود:
... من دو ثقل گرانبها در ميان شما مى‏گذارم: ثقل اكبر، قرآن است و ثقل اصغر عترت و دودمان منند؛ اين دو حبل اللّه (ريسمان الهى) اند كه اتصال ميان شما و خداى بزرگ را برقرار مى‏سازند.
و در بازگشت از حجة الوداع، اميرمؤمنان سلام اللّه عليه را در «غدير خم» به امامت منصوب كرد تا پرچم هدايت خلق را به دست گيرد و انسجام و اتحادشان را حفظ كند:
حسن بن طريف مى‏گويد: به امام حسن عسكرى عليه السلام نامه نوشتم و پرسيدم: اينكه رسول خدا صلى الله عليه و آله به اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ» معناى آن چيست؟ آن حضرت پاسخ داد: «معنايش اين است كه آن حضرت، على عليه السلام را محور قرار داد تا حزب اللّه در هنگام تفرقه و پراكندگى به سبب او شناخته شوند.» «1»
علاوه بر اركان ياد شده، جهان اسلام از مشتركات فراوان ديگرى نيز برخوردار است كه به نوبه خود مى‏توانند امّت اسلامى را متّحد و همسو كنند مانند:
- خانه خدا؛ قبله گاه همه مسلمانان جهان؛
- حج؛ كنگره عظيم و بين الملل اسلامى؛
- اذان؛ شعار همه روزه هر مرد و زن مسلمان؛
- نماز، روزه؛ عبادات روزانه، هفتگى و سالانه مسلمانان.