6. زمينههاى قناعت
الف. پرهيز از حرص و آز: حضرت على (ع) فرمود: «لَنْ تُوجَدَ الْقَناعَةُ حَتّى يُفْقَدَ الْحِرْصُ» «1»تا حرص نابود نشود، قناعت پديد نمىآيد.امام باقر (ع) فرمود: «انْزِلْ ساحَةَ الْقَناعَةِ بِاتِّقاءِ الْحِرْصِ وَادْفَعْ عَظيمَ الْحِرْصِ بِايثارِ الْقَناعَةِ» «2»با پرهيز از حرص و طمع، در ميدان قناعت فرود آى و خطر حرص را با مقدّم داشتن قناعت برطرف كن.ب. عفيف بودن: عفت بهمعناى خود بسندگى و اكتفا به مقدورات و امكانات خود و چشم ندوختن و دست دراز نكردن به طرف ديگرى است كه هم در مورد نيازمندى مالى معنا پيدا مىكند و هم در مورد نيازمندى جنسى. مراد از عفاف در اين بحث، عفيف بودن در نيازهاى مالى و مادّى است. به فرموده حضرت على (ع): «عَلى قَدْرِ الْعِفَّةِ تَكُونُ الْقَناعَةُ» «3»قناعت به اندازه عفت است.شايد بتوان گفت كه قناعت و عفّت در يكديگر تأثير متقابل دارند؛ چنانكه آن حضرت مىفرمايد: «كُلُّ قانِعٍ عَفيفٌ» «4»هر قناعتكنندهاى عفيف است.
ج. توكّل و رضا: اگر مؤمن به مقام رفيع توكّل و رضا دست يابد، يعنى در امور زندگى بر خدا توكّل كند و بر آنچه به دست آورده خشنود باشد، در واقع به قناعت دست يافته است. او در مكتب اسلام آموخته است كه: «ما مِنْ دابَّةٍ فِى الْارْضِ الَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها» (هود: 6)هيچ جنبندهاى در زمين نيست، مگر اينكه روزىاش برعهده خداست.و به گفته پيامبر اكرم (ص): «مَنِ انْقَطَعَ الَى اللَّهِ كَفاهُ اللَّهُ مَؤُنَتَهُ وَ رَزَقَهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» «1»كسىكه از روى آوردن به خلق خدا صرف نظر كرده به خدا روى آورد، خدا مخارجش را تأمين مىكند و از ممرّ بىحساب روزىاش را مىرساند.چنين كسى ديگر دغدغه آينده خود و فرزندانشرا ندارد و از ترس آنكه روزى فقير و تنگدست شود خود را به آب و آتش نمىزند و حرام و حلال را انباشته نمىكند. ازاينرو، امير مؤمنان (ع) رضا و خشنودى را اساس قناعت دانسته مىفرمايد: «رَأْسُ الْقَناعَةِ الرِّضا» «2»خشنودى از پروردگار، اصل قناعت است.
د. نگاه كردن به زندگى فقرا: رهبران اسلام به پيروان خويش سفارش مىكردند كه همواره در امور مادّى به قشر پايين جامعه نگاه كنند، نه به مرفّهان و ثروتمندان. ابوذر مىگويد:دوستم [رسول خدا] به من سفارش كرد كه در امور دنيا به پايينتر از خويش بنگرم، نه به آنكه از من بالاتر است. «3»امام باقر (ع) نيز مىفرمايد: «انْظُرْ الى مَنْ هُوَ دُونَكَ وَ لا تَنْظُرْ الى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ فِى الْقُدْرَةِ، فَانَّ ذلِكَ اقْنَعُ لَكَ بِما قُسِّمَ لَكَ» «4»در قدرت و تمكّن مالى همواره به پايينتر از خود نگاه كن، نه به بالاتر؛ زيرا چنين كارى تو را به روزى خود قانعتر مىسازد.
ه. ياد مرگ: در قرآن كريم و احاديث ائمّه معصوم (ع) سعى زيادى شده است كه انسان مرگ را فراموش نكند و به ياد عالم قيامت باشد. مؤمن دنيا را موقّت و زودگذر مىبيند و هيچگاه به آن دل نمىبندد و با يادآورى مرگ و قيامت، براى منزل ابدى آخرت توشه ذخيره مىكند.رسول اكرم (ص) مىفرمايد: «اكْثِرُوا مِنْ ذِكْرِ الْمَوْتِ فَانَّهُ يُمَحِّصُ الذُّنُوبَ وَ يُزَهِّدُ فِى الدُّنْيا» «1»مرگ را هميشه به ياد داشته باشيد كه باعث پاكى گناهان و زهد و بىرغبتى در دنيا مىشود.على (ع) مىفرمايد: «مَنْ ذَكَرَ الْمَوْتَ رَضِىَ مِنَ الدُّنْيا بِالْيَسيرِ» «2»كسىكه به ياد مرگ باشد، به اندك دنيا خشنود مىشود.
|