توكّل فقط بر خدا
نكته اساسى در بحث توكل كه مورد توجه قرآن كريم و روايات ائمّه عليهم السلام قرار گرفته و نبايد مورد غفلت قرار گيرد، اين است كه توكل بايد فقط بر خدا باشد و ديگران، اگر چه بى‏تأثير در كارها نيستند، اثرشان مستقل و بى ارتباط با خداوند نيست. قرآن كريم مى‏فرمايد: «وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُتَوَكِّلُونَ» «2»توكل كنندگان بايد بر خدا توكل كنند.نيز مى‏فرمايد: «فَاذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ انَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ» «3»چون تصميم گرفتى، بر خدا توكل كن كه همانا خداوند متوكلين را دوست دارد.هنگامى كه حضرت ابراهيم را به داخل آتش پرتاب كردند، جبرئيل به آن حضرت گفت: «نياز به يارى ندارى؟» حضرت ابراهيم فرمود: «امَّا الَيْكَ فَلا، حَسْبِىَ اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكيلُ»نياز دارم، امّا نه به تو، خداوند براى من بس است و او بهترين وكيل است.سپس ميكائيل نزدش آمد و گفت: «اگر بخواهى، آتش را خاموش مى‏كنم. منابع باران و آب به دست من است.» حضرت ابراهيم فرمود: «نمى‏خواهم.» سپس فرشته باد آمد و گفت: «اگر بخواهى، آتش را نابود مى‏كنم.» فرمود: «نمى‏خواهم.» جبرئيل گفت: «پس از خدا بخواه!» حضرت ابراهيم فرمود: «حَسْبى‏ مِنْ سُؤالى‏ عِلْمُهُ بِحالى‏» «1»چون او از وضع من آگاه است، ديگر نياز به خواستن نيست.
در بينش اسلامى، جهان هستى و همه قوانين و اسباب و مسببات آن، آفريده خداوند سبحان است و تنها ذات مقدس الهى مؤثّر حقيقى در تمام امور است؛ چنان كه قرآن كريم مى‏فرمايد: «انَّما امْرُهُ اذا اراد شَيْئًا انْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» «2»فرمان خداوند چنين است كه اگر چيزى را اراده كند، همين كه بگويد: «باش!» مى‏شود.با توجه به اين رابطه كه بين خدا و جهان هستى بر قرار است، تنها كسى كه شايسته اعتماد و توكل است، ذات مقدس الهى است. توكل بر غير خدا، نه تنها فايده‏اى براى انسان نخواهد داشت، بلكه گرفتارى‏هاى بيشترى را به همراه خواهد آورد.