|
الف- تعاون سازنده
تعاون سازنده، آن تعاونى است كه در كارهاى نيك باشد. قرآن مجيد همه كارهاى نيكو را در دو كلمه «برّ» و «تقوا» گرد آورده و به پيروان خويش سفارش كرده كه تنها در اين دو همديگر را يارى كنند: «تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى ...» «4»يكديگر را در برّ و تقوا يارى كنيد. «بِرّ»، به معناى توسعه در كار خير «1» و «تقوا» حفظ خويش از درافتادن به نافرمانى از فرمانهاى الهى و خوددارى از ارتكاب محرمات است. بدين سان، «تقوا در دو گستره انجام واجبات و ترك محرمات به كار مىرود و «برّ» در كارهاى نيك، اعم از واجبات و مستحبات، به هر حال، اين دو كلمه تمام نيكويىها را شامل مىشوند و ديدگاه قرآن، مددرسانى به همنوعان در همه كارهاى نيك است؛ خواه ترك زشتى باشد يا انجام كارهاى خير و گسترش آن، البته، زشتى و زيبايى كارها بايد به تأييد عقل و شرع برسد و تعاون انسانها بايد جهتگيرى عقلى و شرعى داشته باشد و نظر به اين كه عقل همه انسانها توان بازشناختن همه خوبىها و زشتىها را ندارد، بايد عقل را مقيّد به شرع كرد.كوتاه سخن آن كه تعاون، منحصر است در كارهاى شرع پسند.حيطه كاربردى: مسلمانان در همه كارهاى نيك بايد يكديگر را يارى كنند و برنامههاى فردى و اجتماعى آنان بايد بر محور تعاون طراّحى شود و از تكروى وانحصارطلبى بپرهيزند. از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل است: «الرَّفيقُ ثُمَّ الطَّريقُ» «2»نخست همسفرى بياب و سپس به راه، گام گذار.اين سخن حكيمانه، مخصوص سير و سفر نيست، بلكه قانونى كلى براى همه برنامههاى زندگى است و مسلمانان اگر در پى سعادتند، بايد از يكديگر مدد جويند و به ديگران مدد رسانند؛ چنان كه همان حضرت فرموده است:
«لا يَزالُ النَّاسُ بَخَيْرٍما امَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ فَاذا لَمْ يَفْعَلُوا ذلِكَ نُزِعَتْ عَنْهُمُ الْبَرَكاتُ ...» «3»مردم مادامى كه امر به معروف و نهى از منكر كنند و يكديگر را در نيكى مدد رسانند.در خير و سعادتند ولى اگر چنين نكنند، بركات از ميانشان رخت برمىبندد.تعاون سازنده، از اين حيث كه ميان چه كسانى روى مىدهد، داراى اقسام ذيل است:
1- خدا و خلق: امّت اسلامى در همه كارهاى خويش نخست بايد از خدا كمك گيرد و با اتكاى بر او برنامههاى خود را به سامان رساند؛ چنان كه ذات مقدس او در سفارشهايى به حضرت موسى عليه السلام مىفرمايد: «... اسْتَعِنْ بى عَلى ذلِكَ فَانّى نِعْمَ الْعَوْنُ وَ نِعْمَ الْمُسْتَعانُ» «1»بر اين كارها از من مدد جوى كه من بهترين يار و بهترين مددكارم.از سوى ديگر، مؤمنان بايد به نعمتها و اعانتهاى الهى، پاسخ مثبت دهند و دين خدا را يارى رسانند؛ چنان كه در قرآن مجيد مىخوانيم: «يا ايُّهَا الَّذينَ امَنُوا انْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ اقْدامَكُمْ» «2»اى كسانى كه ايمان آوردهايد! اگر [دين] خدا را يارى رسانيد، خداوند شما را يارى مىكند و گامهايتان را استوار مىسازد.
2- امام و امّت: رهبر صالح و شايسته جامعه اسلامى در همه ابعاد زندگى، بهترين ياور امّت اسلامى است و هيچ گونه كمكى را از پيروان خويش دريغ نمىكند و جايگاه والاى «ولايت» ايجاب مىكند كه همه شهروندان كشور اسلامى، با ايثار و فداكارى، رهبر را در تمام خواستههاى خيرخواهانهاش يارى رسانند و امام و امّت، با تعاون، مشكلات مملكت را حل كنند و به سازندگى و پويندگى ميهن اسلامى بپردازند. امام على عليه السلام در اين باره مىفرمايد: «تَعاطَوُا الْحَقَّ بَيْنَكُمْ وَ تَعاوَنُوا بِهِ دُونى ...» «3»حق را در ميان خود بر پاى داريد و به وسيله آن مرا يارى رسانيد.همچنين مىفرمايد: «أَعينُونى بِوَرَعٍ وَ اجْتِهادٍ وَعِفَّةٍ وَ سَدادٍ ...» «1»مرا با ورع و كوشش و پاكدامنى و درستكارى يارى رسانيد.نكته حكيمانه و ظريفى كه در سخن امام نهفته، اين است كه امّت، با تقوا و تلاش و كوشش در راه سازندگى و گردانيدن چرخهاى مملكت و پاكدامنى و درست كردارى، به بهترين شكل، رهبر خودش را يارى مىرساند.
3- افراد امّت: بر تك تك شهروندان كشور اسلامى، بايسته است كه همكيشان خود را از هر رنگ و نژادى، در برّ و تقوا، يارى رسانند و در اين راه از هيچ كوششى دريغ نكنند. همان حضرت عليه السلام مىفرمايد: «مِنْ واجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ عَلَى الْعِبادِ النَّصيِحَةُ بِمَبْلَغِ جُهْدِهِمْ وَ الْتَّعاوُنُ عَلى اقامَةِ الْحَقِّ بَيْنَهُمْ» «2»از حقوق واجب الهى بر بندگان، خيرخواهى در حد توانشان و هميارى در برپايى حق در ميانشان است.اين حقوق، در همه ميدانهاى علمى و فرهنگى، اقتصادى، عبادى، فردى و اجتماعى و ... موجود است و هيچ گونه مرز و محدوديتى نمىشناسد و به هيچ بهانهاى نبايد به كنار نهاده شود.
4- زن و شوهر: خانواده، كوچكترين و مقدّسترين نهاد اجتماعى است كه شالودهاش بر عشق و فداكارى بنا شده و هدف غايىاش، تكامل و تقرّب الى الله است. هر يك از اعضاى خانواده، موظّفند يكديگر را در فراز و نشيبهاى زندگى مدد رسانند.پس از ازدواج دو درياى عصمت، على و زهرا عليهما السلام رسول اكرم صلى الله عليه و آله به ديدار آنها شتافت. از امام على عليه السلام پرسيد: «همسرت را چگونه يافتى؟» پاسخ داد: «او بهترين ياور بر اطاعت خداست.» سپس پيامبر صلى الله عليه و آله همين را از حضرت زهرا پرسيد. او پاسخ داد: «شوهرم، بهترين است.» «1»
5- مسلمانان و نامسلمانان: بر اساس رهنمودهاى دينى مسلمانان مجازند در امور شايسته و نيازمندىهاى انسانى به همنوعان خود- گر چه مسلمان نباشد- يارى رسانند و در صورت لزوم از آنان يارى طلبند؛ چنان كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله پيش از پيامبرى، در پيمان مشهور به «حلف الفضول» شركت كرد. «2» و پيش از فراگير شدن اسلام با قبايل مشرك اطراف مكّه پيمانهاى نظامى بست. «3»تعاون و همكارى مسلمانان با بيگانگان بايد با دقّت و ظرافت و بر مبناى اصول شرعى صورت پذيرد و هرگز سبب تقويت جبهه كفر يا تسلّط فرهنگى، نظامى، اقتصادى و ... آنان بر ممالك اسلامى و مسلمانان نگردد؛ همچنان كه نبايد در امور غير انسانى و ضد شرعى با آنان همكارى كرد.
|