ضرورت ستم ستيزى
زشتى و پليدى ستمگرى به حدى است كه ما را از توضيح بيشتر بى نياز ميكند و اين نكته را مبرهن مىسازد كه آدمى- به هر مرام و آيينى كه گرايش دارد- نه تنها بايد دامان خويش را از ننگ ستم پاك نگه دارد بلكه موظّف است در هر شرايطى از هر گونه ستم جلوگيرى كند تا اين شعار مترقى قرآن تحقق يابد كه:
«لا تَظْلِمُونَ وَ لا تَظْلَموُنَ»نهستم مىكنيد و نه زير بار ستم مىرويد! سرور دادگستران عالم، امام على (ع) نز به همگان چنين سفارش مىكند:
«كوُنا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْظَلوُمِ عَوْناً» «2»
دشمن ستمگر و ياور ستمديده باشيد.
ابعاد ستم ستيزى
ظلم و بيداد آتش سوزانى است كه اگر مهار نگردد، همه چيز را در كام خود فرو مىبرد و همه ارزشهاى زندگى را به نيستى خواهد كشاند، به همين دليل براى خاموش كردن شعلههاى سركش آن، مراحلى در نظر گرفته شده كه ارتباط مستقيم با مقدار ستم و يا روحيه ستمگر دارد.
الف- دفاع ستم ديده
انسانى كه در معرض ظلم قرار گرفته، بايد ابتدا خود در مقابله با آن و دفاع از حق خويش اقدام نمايد و در برابر ستمگر، نرمش و سازش نشان ندهد؛ در قرآن مجيد مىخوانيم:
«... لا تَظْلِموُنَ و لا تُظْلَموُنَ» «1»ستم نمىكنيد و ستم نمىكشيد.
بر اين اساس، هر مسلمانى كه مورد هجوم ظالم قرار مىگيرد، بايد در حدّ توان مقاومت كند، ديگران را به يارى خويش فراخواند يا از تيررس ستمگر فرار نمايد. «2»
ب- مقابله دولت با ستمگرى
دولتها موظّفند زمينه هر گونه ستمگرى و ستم پذيرى را در جامعه نابود كنند و به هيچ كس اجازه كمترين ستم را ندهند، ضرورت چنين اقدامى نياز به هيچ برهانى ندارد و مورد تأكيد خردمندان است. حضرت امير در مقام خلافت با صلابت و تأكيد مىفرمايد:
«... وَ ايْمُ اللَّهِ لَانْصَحَنَّ لِلْخَصْمِ وَ لَانْصِفَنَّ لِلْمَظْلوُمِ» «3»
به خدا سوگند، براى دشمن خيرخواهى كرده، داد مظلوم را خواهم ستاند.
اصلى ترين كار حكومت علوى اقامه عدالت- در همه ابعاد آن- و ستيز با ستم بود؛ ابن عباس مىگويد: اميرمؤمنان صلوات الله عليه، هنگام عزيمت به جنگ جمل، در محلى به نام «ذى قار» نشسته و كفش خود را وصله مىزد، از من پرسيد: قيمت اين كفش چقدر است؟
گفتم: هيچ ارزشى ندارد، فرمود:
«وَاللَّهِ لَهِىَ احَبُّ الَىَّ مِنْ امْرَتِكُمْ الَّا انْ اقيمَ حَقَّاً اوْ ادْفَعَ باطِلًا» «4»
به خدا سوگند، اين كفش بى ارزش، از حكومت بر شما نزد من باارزشتر است، مگر اينكه
حقّى را بر پاى دارم، يا باطلى را باز دارم.
ج- مردم
افراد جامعه نيز در اين باره مسؤوليتى خطير دارند و موظّفند به شكل انفرادى يا دسته جمعى در برابر ظالمان بايستند و به مظلومان يارى رسانند. رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله يارانش را فرمان داده بود كه ستمديده را يارى نمايند. «1»
امام صادق از پدرش حضرت باقر عليهماالسلام چنين نقل مىكند.
اگر پادشاه ستمگرى بخواهد فردى را بى سبب كتك بزند يا بكشد يا به او ستم كند؛ شما اگر نمىتوانيد به ستمديده يارى رسانيد- نبايد در آنجا حضور يابيد، زيرا اگر مؤمن نزد مؤمن مظلومى باشد، واجب است او را كمك كند .... «2»
حضرت رضا عليه السلام نيز فرمود:
«سِرْ خَمْسَةَ امْيالٍ انْصُرْ مَظْلوُماً وَ سِرْ سِتَّةَ امْيالٍ اغِثْ مَلْهوُفاً» «3»
[اگر شده] پنج ميل راه برو و مظلومىرا كمككن و شش ميل راه برو و بهفرياد ستمديدهاى برس.
مردم دراين وادى آنقدر بايد حساس و پرتلاش باشند كه اگر در عمل ازعهده بركندن ستم برنيامدند، حداقل در انديشه آن باشند و در دل، به آن ظلم، تن در ندهند و گرنه شريك جرم ستمگران خواهند بود. امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«الْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَ الْمُعينُ لَهُ وَ الرَّاضى بِهِ شُرَكاءُ فيه» «4»
ستم كننده، دستيار او و آن كه به ستم راضى باشد در آن سهيمند.
د- اراده الهى
چهبسا گستردگى زمينههاى ستم و تنومندى درخت ظلم، مردم و حكومتها را از رويارويى با آن باز دارد و توان مقابله را از آنان باز ستاند، با ستمگر دور از چشم مردم و حكومتها دست به بيداد بزند، در چنين مواردى تنها اراده ستم سوز الهى كارساز خواهد بود و ذات مقدّس او با الطاف بيكران خويش به يارى مظلوم مىشتابد و او را از چنگ ستمگر رهايى مىبخشد و بيدادگر را به كيفر مىرساند، علاوه بر آيات متعدد قرآن «1» در حديث قدسى نيز آمده است كه:
«يا موُسى ... لا تَرْضِ بِالظُّلمِ و لا تَكُنْ ظالِماً فَانّى للظّالِمِ بِمَرصَدٍ حَتّى اديلَ مِنْه المَظْلوُمَ» «2»
اى موسى! به ستم راضى نشو و خود نيز ستم نكن كه من در كمين ستمگرم تا انتقام مظلوم را از او بگيرم.
امام صادق عليه السلام نيز به نقل از پدر بزرگوارش مىفرمايد:
«انَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى حَكَمٌ عَدْلٌ يَأْخُذُ لِلْمَظْلوُمِ مِنَ الظَّالِمِ» «3»
خداوند بزرگ داور دادگرى است كه داد ستمديده را از ستمگر مىستاند.
يارى همه جانبه
آنچه ياد شد، منحصر به يارى مظلوم در برابر ضرر مالى وجانى نيست، بلكه هر گونه كمك به مؤمن را شامل مىشود وهمه موظّفند هر گونه ستمى را اعم از مادى و معنوى همچون ضرر مالى، آسيب جانى، استضعاف فكرى و فرهنگى، آسيب عرضىو ناموسى و ...
همه را از مؤمن دور سازند و اجازه ندهند كسى در هيچ يك از ابعاد ياد شده ستمى ببيند.رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله پيرامون ستم ستيزى فرهنگى مىفرمايد:
هر كس ضعيفى را در فهم و معرفتش كمك كند و به او ياد دهد كه چگونه با دشمنان دينى- كه باطل گرا هستند- بحث نمايد خداوند در سختيهاى جان دادن، ياريش مىكند ....
وهركس انسان مشغول به دين و دنيا را در كارش يارى رساند تا كارش آسان شود، خداوند مزاحتمهاى شغلى او را مرتفع سازد .... «1»
به جرأت مىتوان گفت: اعانت مظلوم در بعد فرهنگى و فكرى، به مراتب از يارى فيزيكى او در مسائل مادّى ارزندهتر است؛ زيرا اگر فرد و جامعه در استضعاف فرهنگى به سر ببرند چه بسا زمينههاى ستم پذيرى بيشترى را در خود فراهم آورند و ستمگران ديگرى را بر سرنوشت خويش حاكم سازند، اما اگر رشد فرهنگى يابند و از اسارت جهل و نادانى آزاد شوند، از درون خويش مىجوشند و حتى بدون يارى ديگران و با اتكاى بر تواناييهاى فكرى خود، زنجيرهاى اسارت و ستم را پاره مىكنند و اجازه هيچ گونه استثمار و ظلمى را به ديگران نمىدهند.
در بعد حيثيت و آبرو نيز هيچ مؤمنى نبايد مورد ستم واقع شود و همه موظّفند در حضور يا غياب همكيشان خود از آنان دفاع كنند و حرمتشان را پاس دارند، چرا كه ضربهزدن به عرض و آبروى مؤمن به مراتب از ستم مادّى و ظاهرى شكنندهتر است. امام باقر عليه السلام در اين باره مىفرمايد:
«مَنِ اغْتيبَ عِنْدَهُ اخوُهُ الْمُؤْمِنُ فَلَمْ يَنْصُرْهُ وَ لَمْ يَدْفَعْ عَنْهُ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلى نُصْرَتِهِ وَ عَوْنِهِ خَفَضَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيا وَ الْاخِرَةِ» «2»
هر كس كه برادر مؤمنش نزد او غيبت شود و او با داشتن توانايى، وى را يارى نرساند و از آبرويش دفاع نكند، خداوند در دنيا و آخرت، او را بىمقدار سازد.
گفتنى است كه يارى مظلوم منوط به درخواست او نيست و بهمحض اطّلاع، بايد بدان اقدام كرد چنان كه عدم يارى خواستن او نيز بهانه ترك اين كردار پسنديده نخواهد شد.
پاداش يارى رسان
مبارزه با ستم و يارى رساندن به مظلوم، خود ارزشى والاست كه بايد بدون هيچ چشمداشتى مغتنم شمردهشود، گرچه خداوند حكيم آثار گرانقدرى را در دو سرا بر اين كردار شايسته بار كرده است، از جمله؛
1- زدودن گناهان
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
«مِنْ كَفَّاراتِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ اغاثَةُ الْمَلْهوُفِ و التَّنْفيسُ عَنِ الْمَكْروُبِ» «1»
يكى از راههاى زدودن گناهان بزرگ، فريادرسى مظلوم و رهاسازى فرد گرفتار است.
2- توجّه خدا
امام صادق عليه السلام فرمود:
«اربَعَةٌ يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ؛ مَنْ اقالَ نادِماً اوْ اغاثَ لَهْفانَ ...» «2»
خداوند، روز قيامت به چهاركس نظر لطف مىاندازد؛ كسى كه انسان پشيمانى را عفو كند به يا فرياد بيچارهاى برسد ....
3- استوارى قدم
رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل كرده كه خداوند به حضرت داوود عليه السلام فرمود:
«لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ يُعينُ مَظْلوُماً او يَمْشى مَعَهُ فى مَظْلَمَتِهِ الَّا اثْبِتُ قَدَ مَيْهِ يَوْمَ تَزِلُّ الْاقْدامُ» «1»
هيچ بندهاى نيست كه ستمديدهاى را يارى رساند يا در رفع ستم از او گام بردارد جز اينكه گامهايش را در روزى كه قدمها بلرزد استوار دارم.
4- اجر فراوان
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
هركس مؤمنى را كمك كند تا از غم و اندوه و گرفتارى نجات يابد، خداوند، ده حسنه برايش مىنويسد، ده درجه بر درجاتش مىافزايد، ثواب آزادسازى ده بنده به او عطا مىكند، ده بدى را از او مىگرداند و روز قيامت شفاعت ده نفر را به او مىسپارد. «2»
5- همنشينى پيامبر
امام رضا از پدرانش عليهم السلام از رسول خدا چنين نقل مىكند.
من، على، شيعيان و كسى كه مظلومى را مدد رساند، باهم خواهيم بود. «3»
امام صادق عليه السلام نيز فرمود:
«مَنْ ارادَ انْ يُدْخِلَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فى رَحْمَتِهِ وَ يُسْكِنَهُ جَنَّتَهُ ... وَلْيُعِنِ الضَّعيفَ» «4»
هر كس مىخواهد خداوند بزرگ او را در رحمتش غوطهور سازد و در بهشتش جاى دهد بايد ضعيف را يارى رساند.
|