ضرورت ستم ستيزى‏
زشتى و پليدى ستمگرى به حدى است كه ما را از توضيح بيشتر بى نياز ميكند و اين نكته را مبرهن مى‏سازد كه آدمى- به هر مرام و آيينى كه گرايش دارد- نه تنها بايد دامان خويش را از ننگ ستم پاك نگه دارد بلكه موظّف است در هر شرايطى از هر گونه ستم جلوگيرى كند تا اين شعار مترقى قرآن تحقق يابد كه:
«لا تَظْلِمُونَ وَ لا تَظْلَموُنَ»نه‏ستم مى‏كنيد و نه زير بار ستم مى‏رويد! سرور دادگستران عالم، امام على (ع) نز به همگان چنين سفارش مى‏كند:
«كوُنا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْظَلوُمِ عَوْناً» «2»
دشمن ستمگر و ياور ستمديده باشيد.
ابعاد ستم ستيزى‏
ظلم و بيداد آتش سوزانى است كه اگر مهار نگردد، همه چيز را در كام خود فرو مى‏برد و همه ارزشهاى زندگى را به نيستى خواهد كشاند، به همين دليل براى خاموش كردن شعله‏هاى سركش آن، مراحلى در نظر گرفته شده كه ارتباط مستقيم با مقدار ستم و يا روحيه ستمگر دارد.
الف- دفاع ستم ديده‏
انسانى كه در معرض ظلم قرار گرفته، بايد ابتدا خود در مقابله با آن و دفاع از حق خويش اقدام نمايد و در برابر ستمگر، نرمش و سازش نشان ندهد؛ در قرآن مجيد مى‏خوانيم:
«... لا تَظْلِموُنَ و لا تُظْلَموُنَ» «1»ستم نمى‏كنيد و ستم نمى‏كشيد.
بر اين اساس، هر مسلمانى كه مورد هجوم ظالم قرار مى‏گيرد، بايد در حدّ توان مقاومت كند، ديگران را به يارى خويش فراخواند يا از تيررس ستمگر فرار نمايد. «2»
ب- مقابله دولت با ستمگرى‏
دولتها موظّفند زمينه هر گونه ستمگرى و ستم پذيرى را در جامعه نابود كنند و به هيچ كس اجازه كمترين ستم را ندهند، ضرورت چنين اقدامى نياز به هيچ برهانى ندارد و مورد تأكيد خردمندان است. حضرت امير در مقام خلافت با صلابت و تأكيد مى‏فرمايد:
«... وَ ايْمُ اللَّهِ لَانْصَحَنَّ لِلْخَصْمِ وَ لَانْصِفَنَّ لِلْمَظْلوُمِ» «3»
به خدا سوگند، براى دشمن خيرخواهى كرده، داد مظلوم را خواهم ستاند.
اصلى ترين كار حكومت علوى اقامه عدالت- در همه ابعاد آن- و ستيز با ستم بود؛ ابن عباس مى‏گويد: اميرمؤمنان صلوات الله عليه، هنگام عزيمت به جنگ جمل، در محلى به نام «ذى قار» نشسته و كفش خود را وصله مى‏زد، از من پرسيد: قيمت اين كفش چقدر است؟
گفتم: هيچ ارزشى ندارد، فرمود:
«وَاللَّهِ لَهِىَ احَبُّ الَىَّ مِنْ امْرَتِكُمْ الَّا انْ اقيمَ حَقَّاً اوْ ادْفَعَ باطِلًا» «4»
به خدا سوگند، اين كفش بى ارزش، از حكومت بر شما نزد من باارزشتر است، مگر اينكه‏
حقّى را بر پاى دارم، يا باطلى را باز دارم.
ج- مردم‏
افراد جامعه نيز در اين باره مسؤوليتى خطير دارند و موظّفند به شكل انفرادى يا دسته جمعى در برابر ظالمان بايستند و به مظلومان يارى رسانند. رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله يارانش را فرمان داده بود كه ستمديده را يارى نمايند. «1»
امام صادق از پدرش حضرت باقر عليهماالسلام چنين نقل مى‏كند.
اگر پادشاه ستمگرى بخواهد فردى را بى سبب كتك بزند يا بكشد يا به او ستم كند؛ شما اگر نمى‏توانيد به ستمديده يارى رسانيد- نبايد در آنجا حضور يابيد، زيرا اگر مؤمن نزد مؤمن مظلومى باشد، واجب است او را كمك كند .... «2»
حضرت رضا عليه السلام نيز فرمود:
«سِرْ خَمْسَةَ امْيالٍ انْصُرْ مَظْلوُماً وَ سِرْ سِتَّةَ امْيالٍ اغِثْ مَلْهوُفاً» «3»
[اگر شده‏] پنج ميل راه برو و مظلومى‏را كمك‏كن و شش ميل راه برو و به‏فرياد ستمديده‏اى برس.
مردم دراين وادى آن‏قدر بايد حساس و پرتلاش باشند كه اگر در عمل ازعهده بركندن ستم برنيامدند، حداقل در انديشه آن باشند و در دل، به آن ظلم، تن در ندهند و گرنه شريك جرم ستمگران خواهند بود. امام صادق عليه السلام مى‏فرمايد:
«الْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَ الْمُعينُ لَهُ وَ الرَّاضى‏ بِهِ شُرَكاءُ فيه» «4»
ستم كننده، دستيار او و آن كه به ستم راضى باشد در آن سهيمند.
د- اراده الهى‏
چه‏بسا گستردگى زمينه‏هاى ستم و تنومندى درخت ظلم، مردم و حكومتها را از رويارويى با آن باز دارد و توان مقابله را از آنان باز ستاند، با ستمگر دور از چشم مردم و حكومتها دست به بيداد بزند، در چنين مواردى تنها اراده ستم سوز الهى كارساز خواهد بود و ذات مقدّس او با الطاف بيكران خويش به يارى مظلوم مى‏شتابد و او را از چنگ ستمگر رهايى مى‏بخشد و بيدادگر را به كيفر مى‏رساند، علاوه بر آيات متعدد قرآن «1» در حديث قدسى نيز آمده است كه:
«يا موُسى‏ ... لا تَرْضِ بِالظُّلمِ و لا تَكُنْ ظالِماً فَانّى‏ للظّالِمِ بِمَرصَدٍ حَتّى‏ اديلَ مِنْه المَظْلوُمَ» «2»
اى موسى! به ستم راضى نشو و خود نيز ستم نكن كه من در كمين ستمگرم تا انتقام مظلوم را از او بگيرم.
امام صادق عليه السلام نيز به نقل از پدر بزرگوارش مى‏فرمايد:
«انَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى‏ حَكَمٌ عَدْلٌ يَأْخُذُ لِلْمَظْلوُمِ مِنَ الظَّالِمِ» «3»
خداوند بزرگ داور دادگرى است كه داد ستمديده را از ستمگر مى‏ستاند.
يارى همه جانبه‏
آنچه ياد شد، منحصر به يارى مظلوم در برابر ضرر مالى وجانى نيست، بلكه هر گونه كمك به مؤمن را شامل مى‏شود وهمه موظّفند هر گونه ستمى را اعم از مادى و معنوى همچون ضرر مالى، آسيب جانى، استضعاف فكرى و فرهنگى، آسيب عرضى‏و ناموسى و ...
همه را از مؤمن دور سازند و اجازه ندهند كسى در هيچ يك از ابعاد ياد شده ستمى ببيند.رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله پيرامون ستم ستيزى فرهنگى مى‏فرمايد:
هر كس ضعيفى را در فهم و معرفتش كمك كند و به او ياد دهد كه چگونه با دشمنان دينى- كه باطل گرا هستند- بحث نمايد خداوند در سختيهاى جان دادن، ياريش مى‏كند ....
وهركس انسان مشغول به دين و دنيا را در كارش يارى رساند تا كارش آسان شود، خداوند مزاحتمهاى شغلى او را مرتفع سازد .... «1»
به جرأت مى‏توان گفت: اعانت مظلوم در بعد فرهنگى و فكرى، به مراتب از يارى فيزيكى او در مسائل مادّى ارزنده‏تر است؛ زيرا اگر فرد و جامعه در استضعاف فرهنگى به سر ببرند چه بسا زمينه‏هاى ستم پذيرى بيشترى را در خود فراهم آورند و ستمگران ديگرى را بر سرنوشت خويش حاكم سازند، اما اگر رشد فرهنگى يابند و از اسارت جهل و نادانى آزاد شوند، از درون خويش مى‏جوشند و حتى بدون يارى ديگران و با اتكاى بر تواناييهاى فكرى خود، زنجيرهاى اسارت و ستم را پاره مى‏كنند و اجازه هيچ گونه استثمار و ظلمى را به ديگران نمى‏دهند.
در بعد حيثيت و آبرو نيز هيچ مؤمنى نبايد مورد ستم واقع شود و همه موظّفند در حضور يا غياب همكيشان خود از آنان دفاع كنند و حرمتشان را پاس دارند، چرا كه ضربه‏زدن به عرض و آبروى مؤمن به مراتب از ستم مادّى و ظاهرى شكننده‏تر است. امام باقر عليه السلام در اين باره مى‏فرمايد:
«مَنِ اغْتيبَ عِنْدَهُ اخوُهُ الْمُؤْمِنُ فَلَمْ يَنْصُرْهُ وَ لَمْ يَدْفَعْ عَنْهُ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلى‏ نُصْرَتِهِ وَ عَوْنِهِ خَفَضَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيا وَ الْاخِرَةِ» «2»
هر كس كه برادر مؤمنش نزد او غيبت شود و او با داشتن توانايى، وى را يارى نرساند و از آبرويش دفاع نكند، خداوند در دنيا و آخرت، او را بى‏مقدار سازد.
گفتنى است كه يارى مظلوم منوط به درخواست او نيست و به‏محض اطّلاع، بايد بدان اقدام كرد چنان كه عدم يارى خواستن او نيز بهانه ترك اين كردار پسنديده نخواهد شد.
پاداش يارى رسان‏
مبارزه با ستم و يارى رساندن به مظلوم، خود ارزشى والاست كه بايد بدون هيچ چشمداشتى مغتنم شمرده‏شود، گرچه خداوند حكيم آثار گرانقدرى را در دو سرا بر اين كردار شايسته بار كرده است، از جمله؛
1- زدودن گناهان‏
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
«مِنْ كَفَّاراتِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ اغاثَةُ الْمَلْهوُفِ و التَّنْفيسُ عَنِ الْمَكْروُبِ» «1»
يكى از راههاى زدودن گناهان بزرگ، فريادرسى مظلوم و رهاسازى فرد گرفتار است.
2- توجّه خدا
امام صادق عليه السلام فرمود:
«اربَعَةٌ يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ؛ مَنْ اقالَ نادِماً اوْ اغاثَ لَهْفانَ ...» «2»
خداوند، روز قيامت به چهاركس نظر لطف مى‏اندازد؛ كسى كه انسان پشيمانى را عفو كند به يا فرياد بيچاره‏اى برسد ....
3- استوارى قدم‏
رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل كرده كه خداوند به حضرت داوود عليه السلام فرمود:
«لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ يُعينُ مَظْلوُماً او يَمْشى‏ مَعَهُ فى‏ مَظْلَمَتِهِ الَّا اثْبِتُ قَدَ مَيْهِ يَوْمَ تَزِلُّ الْاقْدامُ» «1»
هيچ بنده‏اى نيست كه ستمديده‏اى را يارى رساند يا در رفع ستم از او گام بردارد جز اينكه گامهايش را در روزى كه قدمها بلرزد استوار دارم.
4- اجر فراوان‏
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
هركس مؤمنى را كمك كند تا از غم و اندوه و گرفتارى نجات يابد، خداوند، ده حسنه برايش مى‏نويسد، ده درجه بر درجاتش مى‏افزايد، ثواب آزادسازى ده بنده به او عطا مى‏كند، ده بدى را از او مى‏گرداند و روز قيامت شفاعت ده نفر را به او مى‏سپارد. «2»
5- همنشينى پيامبر
امام رضا از پدرانش عليهم السلام از رسول خدا چنين نقل مى‏كند.
من، على، شيعيان و كسى كه مظلومى را مدد رساند، باهم خواهيم بود. «3»
امام صادق عليه السلام نيز فرمود:
«مَنْ ارادَ انْ يُدْخِلَهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فى‏ رَحْمَتِهِ وَ يُسْكِنَهُ جَنَّتَهُ ... وَلْيُعِنِ الضَّعيفَ» «4»
هر كس مى‏خواهد خداوند بزرگ او را در رحمتش غوطه‏ور سازد و در بهشتش جاى دهد بايد ضعيف را يارى رساند.