چگونگى اداى حقوق‏

بديهى است كه احقاق حق ديگران به موارد خاص يا افراد بخصوصى منحصر نمى‏شود، بلكه به طور عام و فراگير، هر ذى حقّى را شامل مى‏شود؛ خرد باشد يا كلان، غريبه باشد يا اشنا، مسلمان باشد يا غير مسلمان، زن باشد يا مرد .... حتى در فرهنگ اسلام، حيوانات نيز حقوقى دارند كه رعايت آن بر مسلمانان لازم است. «1» واضح است كه هر گروهى، به تناسب ارتباطى كه با انسان دارد، از حقوق شايسته خويش برخوردار مى‏شود كه ممكن است با حقوق گروه ديگر تفاوت داشته باشد به طور مثال: همسر و والدين، هر يك حقوقى بر گردن انسان دارند كه برخى مشترك و برخى كاملًا متفاوت از يكديگر است، همچنين مؤمنان، حقوقى بر عهده يكديگر دارند كه بيگانگان از دين از آن محرومند، رهبر، حقوقى بر عهده ملّت دارد كه ديگر مسؤولان از چنان حقوقى بهره‏مند نيستند و .... نتيجه اينكه تنوع و گوناگونى حقوق، سبب تعدّد راههاى احقاق و اداى آن مى‏شود.