|
حدود قاطعيت
با همه وضوحى كه در مفهوم «قاطعيت» وجود دارد، متأسفانه اين واژه نيز همچون بسيارى از واژههاى ديگر، دستخوش پارهاى از تحريفها و كج فهمىها شده است؛ به اين معنا كه گروهى به غلط، بى دقتى، بى گدار به آب زدن، عجولانه تصميم گرفتن و مراعات نكردن نظم و ادب را با قاطعيت اشتباه گرفتهاند و عدّهاى نيز خشونت، لجاجت، ديكتاتورى و خود محورى را قاطعيت پنداشتهاند. براى رفع چنين ابهاماتى معناى قاطعيت را بيشتر توضيح مىدهيم.در منابع اسلامى، از قاطعيت به «عزم» تعبير شده كه به معناى آهنگ اجراى كار و تصميم جدّى بر انجام عمل است. «2» راغب اصفهانى نيز آن را چنين معنا كرده است:
«الثُّباتُ وَ الصَّبْرُ وَ الْجِدُّ فيما يُريدُهُ الْانْسانُ» «1»
پابرجايى، خويشتندارى و جدّى بودن در آنچه آدمى آن را اراده كرده است.
در مقابل عزم، «فتور»، است كه به معناى ركود، ضعف و سستى مىباشد. از مطالعه متون اسلامى، مىتوان چنين نتيجه گرفت كه قاطعيت، صفتى بين نرمى و درشتى، يا مدارا و سختى است و كسى را كه تنها به صفت مهربانى، مدارا و سازش اراسته است، نمىتوان قاطع ناميد، همان گونه كه فرد خود محور و لجوجى را كه هموراه بر رأى خود پافشارى مىكند و انعطاف نمىپذيرد نيز نمىتوان قاطع شمرد. به همين دليل قرآن كريم، بعد از فرمان مشورت با ديگران و بررسى همه جوانب امور، به پيامبر اكرم (ص)، دستور پايبندى به تصميم داده، مىفرمايد:
«وَ شاوِرْهُمْ فِى الْامْرِ وَاذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ» «2»
در كارها با آنان مشورت كن و هنگامى كه تصميم گرفتى، (قاطع باش و) بر خدا توكّل كن!
همان اندازه كه در وقت مشورت بايد نرمش و انعطاف نشان داد، در تصميمگيرى نهايى و اجراى آن نيز بايد قاطع بود وهر گونه تردى و دودلى را كنار زد و اقدام كرد و اين همان معناى دقيق عزم و قاطعيت است.امام على (ع) در نامهاى به يكى از كارگزاران خود آميختن شدّت و نرمى را با يكديگر چنين تبيين كرده است:
«واخطط الشدة بضغث من اللين، وارفق ما كان الرفق ارفق و اعتزم بالشدة حين لا يغنى عنك الا الشدة» «3»
درشتى را با اندكى نرمى بياميز و آنجا كه مهربانى بايد راه مهربانى پوى و در جاى كه جز درشتى به كار نيايد، درشتى پيش گير.
از مجموع آنچه گفته شد مىتوان نتيجه گرفت، كه هر گاه مطالعات و بررسىهاى لازم، پيرامون آثار و واكنشهاى مثببت و منفىِ انجام يك كار، صورت گيرد و ديدگاه صاحبنظران و خبرگان فنّ در آن باره تحصيل شود و از مجموع بررسىها و اظهار نظرها نتيجه روشنى به دست آيد و زمينه انجام كار از هر جهت فراهم شود، اجراى تصميم برخاسته از تلاشهاى آگاهانه فوق را با جرأت و جديّت و بدور از هر گونه تزلزل و ترديد، در چارچوب قانون و مقرّرات، «قاطعيت» مىنامند.
|