|
الف- جاذبه ها
1- رفتار پدرانه
از جمله عوامل جذب، رفتار پدرانه مدير و رهبر با همكاران و زيردستان است.
دستيابى به اين خصيصه روحى بدون تصريحاتى- وجود دارد كه ضمن توصيف امام، به عنوان «پدر»، همه مديران و رهبران را به رفتار «پدرانه» در مناسباتشان با همكاران و زيردستان فرا خواندهاند.
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
«انَا وَ عَلىُّ ابوا هِذِهِ الْامَّةِ» «1»
منو على دو پدر اين امت هستيم.
2- محبت ورزى
يكى از پشتوانههاى مهم كار مديران، حمايت زيردستان از آنان است. اين پشتوانه در صورتى به دست مىآيد كه مدير، حالت مردمى به خود گيرد و از تواضع و فروتنى دريغ نورزد و با مهر و محبت سخن بويد، طرح ارائه دهد و اجرا كند.
بديهى است شخصى كه در مقام مديريت قرار مىگيرد، اگر خشن و تندخو و غير قابل انعطاف و فاقد روح مهر و محبت باشد، در اجراى برنامههاى خود با شكست روبه رو خواهد شد و مردم از دور او پراكنده مىشوند، در نتيجه از وظيفه رهبرى باز مىماند.
در منابع اسلامى اشاره هايى به اين موضوع شده است. در قرآن مجيد مىخوانيم:
«فيما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فطا غليظ القلب لا نفضوا من حولك فاعف عنهم و استغفرلهم ...» «2»
به سبب رحمت خداست كه تو به آنها اينچنين خوشخو و مهربان هستى، اگر تندخو و سخت دل بودى از گِد تو پراكنده مىشدند. پس بر آنها ببخشا و برايش آمرزش بخواه.
امام على عليه السلام در فرمانش به مالك اشتر فرمود:
«واشعر قلبك الرحمة للرعية، و المحبّة لهم، و اللطف بهم، و لا تكونن عليهم سبعا ضاريا تغتنم اكلهم، فانهم صنفان: اما اخ لك فى الدين و اما نظير لك فى الخلق» «1»
قلبت را مملو از رحمت، محبت و لطف به مردم نما، مبادا نسبت به آنان همچون جانور درنده بوده، و خوردنشان را غنيمت شمارى. چرا كه آنان دو دستهاند: يا برادر دينى تواند و يا در آفرينش همانند تو مىباشند.
توصيه و تأكيد على عليه السلام به زمامداران حوزه حكومت اسلامى، در محبت ورزى خالصانه به مردم اين است كه اين محبت بايد شامل خوب و بد، هر دو گردد. در پارهاى از روايات آمده است كه به خدا بنگريد چگونه آفتابش را بر ابْرار و فُجّار مىتاباند و بارانش را، بر صالحان و خاطئان- هر دو- مىبارد؛ لطف و محبت مديران و رهبران نيز بايد همچون آفتاب و باران، شامل بد و خوب و خوبتر از همكاران و كارگزاران گردد.
در نظام اقتصاد اسلام، يكى از موارد هشتگانه مصرف «زكات»، «... الْمُؤَلَّفَةِ قُلوُبُهُمْ» «2»
است. «3»
3- تغافل و چشم پوشى
تغافل به معنى نديده انگاشتن و خويشتن را به غفلت زدن است. تغافل، يكى از روشهاى قابل توجه در تربيت است و در بخشهاى مختلف زندگى از اهميت بالايى برخوردار است، همچنين از عوامل مهم جذب و حفظ نيروها به حساب مىآيد.
تغافل و چشم پوشى از اين جهت موجب جذب و سازندگى كارگزان مىگردد كه آبرو و كرامت آنها را حفظ مىكند و حريمى را كه ميان مدير و زير دست وجود دارد نگه مىدارد. بديهى است گاهى همكاران و زيردستان، بدليل غفلت، آشنا نبودن با كارها و يا نگرانىها و مشكلاتى كه براى آنها پيش مىآيد، مرتكب لغزش و خطا مىشوند. در چنين مواردى اگر نسبت به آن لغزش چشم پوشى نشود و شخصيت و كرامت فرد مورد بى مهرى و اهانت قرار گيرد، خواسته يا ناخواسته او را در مسير جسارتها، برخوردهاى غرض آلودو ولغزشهاى عامدانه سوق مىدهد. اثر تربيتى تغافل اين است كه شخص خطاكار، با احساس احترام و اعتمادى كه از سوى مدير مىنمايد، در جهت جبران لغزشهاى خود مىكوشد و در صدد است كه اعتماد و حسن ظن مدير را در عمل نسبت به خويش، جلب نمايد.
امام صادق عليه السلام مىفرمايد:
«صَلاحُ خالِ التَّعايُشِ وَ التَّعاشُرِ عَلى مِكْيالٍ ثُلْثاهُ فِطْنَةُ وَ ثُلْثُهُ تَغافُل» «1»
صلاح زندگى و معاشرت با ديگران بر اساس پيمانه (و ملاك و ميزان) است، كه دو سوم آن زيركى و آگاهى است و يك سوم آن تغافل [و تظاهر به نادانى] است.
امام على عليه السلام به مالك اشتر فرمود:
«وليكن ابعد رعيتك منك و اشنؤهم عندك اطلبهم لمغايب الناس، فان فى الناس عيوبا، الو الى احق من سترها فلا تكشفن عما غاب عنك منها، فانما عليك تطهير ما ظهر لك، و الله يحكم على ما غاب عنك، فاسترالعورة ما استطعت، يستر الله منك ما تحب ستره من رعيتك» «2»
بايد دورترين فرد و مبغوضترين آنها نزد تو كسانى باشند كه زشتىهاى مردم را جستجو مىكنند به درستى كه در مردم عيوبى است كه سزاوارترين افراد براى پوشاندن آنها، حاكم زمامدار است. بنابراين آنچه از زشتىهاى مردم كه بر تو پوشيده است، پى جويى و كنكاش مكن، كه بر تو است پوشيدن آنچه كه بر تو آشكار شود و خدا بر آنچه كه از تو پنهان است محكم مىفرمايد. پس تا مىتوانى زشتى مردم را بپوشان، كه خدا كارهاى زشت تو را كه دوست مىدارى از رعيت پنهان، مىپوشاند.
4- عفو و گذشت
يكى ديگر از عواملى كه در جذب و حفظ نيروها مؤثر است، عفو و بخشش است.
تفاوت تغافل و عفو در اين است كه تغافل بيشتر در مواردى به كار مىرود كه كار، خلاف آداب و نزاكت واقع شده باشد. لكن موضوع عفو، خلافهايى است كه موجب قصاص يا غرامت مىگردد و قابل پيگيرى است.
در معارف اسلامى همه مسلمانان، به عفو گذشت توصيه شدهاند، امّا به حاكمان، زمامداران و صاحبان قدرت، نسبت به رعايت اين خصيصه عالى اخلاقى، تأكيد شده است.
خداوند در ادامه اين آيه 159 سوره آل عمران، به پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله دستور عفو مىدهد و مىفرمايد:
«... فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْلَهُمْ»
رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود:
«ادرؤاالحدود عن المسلمين ما استطعتم، فان الامام لَان يخطى ءَ فى العفو خير من ان يخطى ءَ فى العقوبة» «1»
تا آنجا كه مىتوانيد مجازاتها را از مسلمانان باز داريد، زيرا اگر زمامدارى در بخشش عطا كند بهتر از آن است كه در مجازات عطا كند.
بايد توجه داشت كه تغافل و چشم پوشى و همچنين عفو و گذشت، با همه اهميتى كه در ديدگاه اسلام در ابعاد مختلف زندگى اجتماعى و سياسى دارند، هرگز به طور مطلق و بدون قيد و شرط مورد ستايش قرار نگرفتهاند. عفو و تغافل، در صورتى كه داراى شرايط زير باشند، امرى مقبول و شايستهاند و گر نه هيچ گونه ارزش اخلاقى ندارند.
1- عامل جذب، حفظ، تنبّه و تربيت گردند.
2- موجب تشديد جرأت و جسارت متخلف و مجرم نشود.
3- موجبات تشعيف قدرت و شؤون مديريت را فراهم نياورند.
4- در چهارچوب امور شخصى و فردى باشند و مصالح عمومى و اجتماعى را خدشه دار نسازند.
تعبير لطيفى كه در روايات آمده اين است كه «عفو در حال قدرت» پسنديده است.
به تعبير امام على عليه السلام:
«عِنْدَ كَمالَ الْقُدْرَةِ تَظْهَر فَضيلَةُ الْعَفوْ
هنگام توانايى كامل، فضيلتِ عفو، آشكار مىگردد.
ولى تغافل و عفو، موضع ضعف ودرماندگى، نه تنها فضيلت محسوب نمىشود وكارآمد نيست بلكه اقتدار مديريت را مىشكند، سايه زبونى را بر سر سازمان مىگستراند و آن را مختل مىسازد و متخلف را صبورتر مىكند و پر واضح است كه چنين وضعى تأييد عقل و رضايت شرع نمىتواند باشد.
زيباترين الگو
بدون ترديد، عالىترين نمونه يك مدير كامل و موفّق، كسى جز رهبر بزرگوار اسلام، حضرت محمّد صلى الله عليه و آله باشد؛ آن شخصيت عظيم الشأن در كمتر از يك ربع قرن، اساس يك جامعه ايده آل را پى ريخت و در زمان حكومت خويش، محبوبترين رهبر بشريت شد و اين محبوبيت روز به روز گستردهتر و عميقتر شده همچنان بر استحكام آن افزوده مىشود نام و ياد آن سرور آدميان، همواره جانبخش و روحافزا است. همين طور رهبران معصوم و جانشينان واقعى آنان، پس از رسول اكرم صلى الله عليه و آله، محكمترين پيوند عاطفى را بامردم برقرار كدهاند و براستى پيوند ميان مردم و رهبران الهى پيوندى ناگسستنى است.
رمز موفقيت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و جانشينان او، عشق و محبّت بى شائبه آن بزرگواران نسبت به مردم است، چنانكه در قرآن مجيد مىخوانيم:
«لَقَدْ جائَكُمْ رَسوُلٌ مِنْ انْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنْتُم حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمؤمِنينَ رَؤُفٌ رَحيمٌ» «1»
يقيناً پيامبرى از خود شما به سويتان آمد كه رنج شما بر اوگران است و اصرار بر هدايت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است.
امت اسلامى نيز متقابلًا عاشق و دلباخته پيامبر مهربان خويش است و تا پاى جان نيز از او حمايت مىكند. به نمونه زير دقت كنيد:
در جنگ احد، عرصه بر مسلمانان تنگ شد و حدود هفتاد نفر از آنان به شهادت رسيدند عدهاى مجروح و نقش بر زمين بودند؛ برخى نيز پا به فرار نهادند. همچنين شايع شد كه پيامبر صلى الله عليه و آله، به قتل رسيده است. يكى از مسلمانان هنگام عبور از ميان مجروحان، به يكى از آنان به نام «سعد بن ربيع» گفت: شنيدهام پيامبر كشته شده است! سعد در پاسخ گفت: «اگرمحمد كشته شده باشد، خداى محمد كه كشته نشده، دين او كه از بين نرفته، تو چرا معطلى و از دين خود دفاع نمىكنى؟!»
از ديگر سو، پس از پايان جنگ پيامبر صلى الله عليه و آله يارانش را گردآورد و پس از آمارگيرى، از غائبان جستجو كرد، از جمله فردى را مأمور كرد تا از سعد بن ربيع خبرى اورد. مأمور پيامبر هنگامى به سعد رسيد كه رمقى در بدن نداشت، به او گفت: پيامبر مرا فرستاده كه از تو خبرى برايش ببرم. سعد گفت: «سلام مرا به پيغمبر برسان و بگو سعد رفتنى است. خداوند بهترين پاداش يك پيامبر را به بتو بدهد.» سپس خطاب به آن مرد گفت: «از طرف من به همه برادران مسلمان بگو: اگر به پيامبر آسيبى برسد و شما جان در بدن داشته باشيد، پيش خدا معذور نخواهيد بود!» «1»
|