|
ارتباط شب زندهدارى با مسؤوليت
از آيات و روايات استفاده مىشود كه تهجّد و مناجات شبانه، ارتباط مستقيم با فعّاليت هاى روزانه دارد و هر يك از ديگرى تأثير مىپذيرد. قرآن مجيد ضمن سفارش پيامبر صلى الله عليه و آله به تهجّد و تلاوت قرآن، از نزول قرآن و مسؤوليت خطير رهبرى سخن گفته، سپس ميان مسؤوليت و شبزندهدارى ارتباط برقرار كرده، مىفرمايد: «انَّ ناشِئَةَ الَّيْلِ هِىَ اشَدُّ وَطْئاً وَاقْوَمُ قَيلًا انَّ لَكَ فِى النَّهارِ سَبْحاً طَويلًا» «1»مسلّماً نماز و عبادت شبانه پابرجاتر و با استقامت تر است، تو در روز تلاش مستمرّ و طولانى خواهى داشت!علّامه طباطبايى در تفسير اين آيات نوشته است:آيه نخست در صدد بيان اين مطلب است كه چرا شب براى چنين نمازى انتخاب شده وآيه دوّم در مقام اين است كه بيان كند چرا در طول روز، چنين نمازى نيست همان طور كه در دو آيه پيش، علّت اصلى تشريع نماز شب را بيان كرده است. «2»در تفسير ديگرى درباره اين آيات آمده است:چون در طول روز، وظائف سنگين و تلاش و كوشش فراوان بر دوش دارى، بايد با عبادت شبانه، خود را تقويت كنى و آمادگى لازم براى اين فعّاليت هاى بزرگ و گسترده را از آن قيام شب به دست آورى. «3»
روز و شب از نعمت هاى الهى و نشانه هاى توحيد به شمار مىروند؛ قرآن مجيد روز را براى تلاش و امرار معاش و شب را هنگام استراحت و آرامش مىداند و از آن به لباس و پوشش تعبير مى كند. «4» كه بايد انسان ها از فعاليت هاى روزانه دست بكشند و به تمديد اعصاب و رفع خستگى بپردازند و افسردگى و آزردگى جسم و روح خويش را در شب ترميم كنند.
در فرهنگ دينى، شب از ويژگى خاصّى برخوردار است و به مؤمن فرصت مىدهد تا دور از چشم ديگران به تحكيم ارتباط خود با آفريننده هستى بپردازد، با او راز و نياز كند، معبود خويش را در خلوت شبانه بپرستد و وظيفه بندگى را دور از غوغاى روزانه به جاى آورد. به همين دليل اوج عرفان و قرب الى اللّه در شب انجام مىگيرد، بزرگ ترين بندهخدا- حضرت محمّد صلى الله عليه و آله در شب به معراج مىرود، «1» حضرت موسى عليه السلام چهل شب به ميقات مىرود، «2» قرآن مجيد در شب نازل مىشود «3» و ... كه از اهميّت و ويژگى شب زنده دارى و نقش اساسى آن در سازندگى و تقويت روحى مؤمن خبر مىدهد و به او مىآموزد كه براى داشتن يك زندگى شرافتمندانه، حكيمانه، و مستقل، بايد نيمه شب ها از بستر خواب برخيزد و به بندگى خالصانه بپردازد و از منبع علم و قدرت، توش و توان بگيرد تا با سالم سازى ارتباط خويش با خدا، ارتباط انسانى و سالم با بندگان و آفرينندگان او برقرار سازد و به تعبير امام عارفان و مولاى متقيان عليه السلام: «مَنْ اصْلَحَ ما بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ اصْلَحَ اللَّهُ ما بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ ...» «4»هر كس ميانه خود و خدا را اصلاح كند، خداوند رابطه او با مردم را اصلاح مىكند.در روايات اسلامى از چنين كسانى به «راهبان شب و شيران روز» «5» تعبير شده كه بسيار زيبا و گوياست و نشان مىدهد كه سوز و گداز شبانه و راز و نياز عاشقانه، خمير مايه برنامه هاى مسلمانان را تشكيل مىدهد و آنان را در برابر هر گونه مشكل وناهنجارى بيمه مىكند. به سخن نغز و حكيمانه امام صادق عليه السلام دقّت كنيد:
«صَلاةُ اللَّيْلِ تُحْسِنُ الْوَجْهَ و تُحْسِنُ الْخُلْقَ و تُطيبُ الرّيحَ وَ تُدِرُّ الرِّزقَ وَ تَقضِى الدَّيْنَ وَ تَذْهَبُ بِالهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ.» «6»نماز شب چهره را زيبا، اخلاق را نيكو، بو را خوش، روزى را فراوان و قرض را ادا مىكند، غم را مىزدايد و ديده را جلا مىكشد.اين روايت تصريح مىكند كه شبزندهدارى تأثير مستقيم و عميق در جسم وجان واخلاق و رفتار، حتى مقام معيشتى افراد دارد.از سوى ديگر، شب زنده دارى و عبادت شبانه، موهبتى الهى و توفيقى است كه شامل حال انسان هاى شايسته و نيك كردار مىشود و ستمگران و تبهكاران از آن محرومند. آن حضرت مىفرمايد:
«انَّ الرَّجُلَ يَذْنِبُ الذَّنْبَ فَيُحْرَمُ صَلاةَ اللَّيْلِ» «1»مرد، گناهى انجام مىدهد و در نتيجه از نماز شب محروم مىشود.اين گناه چه فردى و چه اجتماعى باشد به اندازه زشتى و پليدى خود، انسان را از درگاه الهى و خلوت سراى عشق و نيايش دور مىسازد و در زندان نكبت بار مادّيات محصور مىكند؛ مردى خدمت امير مؤمنان عليه السلام عرض كرد من، توفيق شب زنده دارى را نمىيابم! امام فرمود: «تو كسى هستى كه گناهانت تو را به زنجير كشيده است!» «2»كسى كه در فعّاليت هاى روزانه، به زشتى و پليدى گرايد ومرتكب گناه و معصيت شود و عرصه زندگى را با ناهنجارى هاى خود بيالايد چگونه مى تواند به حريم قدس الهى بار يابد و به درگاه ايزدى سر بسايد؟ او حلقه بردگى شيطان هاى انسى وجنّى را در گوش آويخته و فريفته بت نفس شده است و بيگانه اى است كه حق شركت در خلوت سراى عاشقان را نخواهد داشت.
|