|
ب- كردار
رفتار عادلانه، نتيجه انديشه معتدل است و مؤمنان با تصحيح افكار و عقايد خويش به تعديل كردار خود مىپردازند و در هيچ كارى به افراط و تفريط نمى گرايند. رهنمود كلّى قرآن مجيد در اين ميدان چنين است: «وَ لا تُطيعوُا امْرَ الْمُسْرِفينَ الَّذينَ يُفْسَدوُنَ فِى الْارْضِ وَ لا يُصْلِحوُنَ» «1»فرمان مسرفان را اجرا نكنيد. همان ها كه در زمين فساد مى كنند و اصلاح نمى كنند.امير مؤمنان عليه السلام نيز در اين باره مىفرمايد: «وَلْيَكُنْ احَبُّ الْامُورِ الَيْكَ اوْسَطَها فِى الْحَقِّ وَ اعَمَّها فِى الْعَدْلِ» «2»بايد دوست داشتنى ترين كارها نزد تو ميانه ترين آنها در حق و گسترده ترين آنها در عدالت باشد.
آيات و روايات و احكام و مقررات اسلامى نيز به طور گسترده و پيگير در صدد تنظيم همه امور فردى و اجتماعى مسلمانان بر محور حق و اعتدال و پيشگيرى از ناميزانى و افراط و تفريطند. گاه نيز به خاطر اهميت موضوع يا شاخص بودن آن به تعيين مصداق و انگشت گذاشتن روى آن اقدام مى كنند كه چند نمونه را در زير مى آوريم.
1- خواب و خوراك: خرد آدمى حكم مى كند كه هر موجود زندهاى بايد به اندازه نياز خويش از منابع غذايى بهره ببرد و هر گونه افراط و تفريط در خورد و خوراك، زيان آور ونامعقول است.در قرآن مجيد مى خوانيم: «كُلوُا وَ اشْرَبوُا وَ لا تُسْرِفوُا انَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ» «3»بخوريد و بياشاميد ولى اسراف نكنيد كه خدا اسرافكاران را دوست ندارد.جمله نخست، خورد و خوراك در حدّ ضرورت را پيشنهاد مى دهد و جمله دوم هر گونه زياده روى را ممنوع مى كند. خوردن و آشاميدن بيش از حدّ لازم، سبب ويرانى جسم وجان آدمى است. امام صادق عليهالسلام درباره پرخورى مىفرمايد: «لَيْسَ شَيْىءٌ اضَرَّ عَلى قَلْبِ الْمُؤْمِنِ مِنْ كَثْرَةِ الْاكْلِ وَ هِىَ مُورِثَةٌ لِشَيْئَيْنِ قَسْوَةِالْقَلْبِ وَ هَيَجانِ الشَّهْوَةِ» «1»براى قلب مؤمن، چيزى زيانبار تر از پرخورى نيست؛ چنين كارى سبب سنگدلى و تحريك شهوت مى شود.واين دو پديده شوم منشأ بسيارى از مفاسد فردى و اجتماعى مىشود كه شايد قابل كنترل نباشد. همين طور خواب بيش از اندازه يا كم خوابى، مذموم و زيان آور است.
2- كار و عبادت: انسان، موجودى دو بعدى است و بايد نيازمندى هاى روحى و جسمى خود را از راه هاى مشروع و معقول، تأمين كند؛ هم به جسم و نيازهاى مادّى آن توجه كند و هم در پرورش روح و تهذيب آن بكوشد هم آخرت خود را مدّ نظر داشته باشد و هم دنياى خويش را ضايع نسازد، براى تأمين نيازمندى هاى زندگى و مشاركت در رفع نيازهاى اجتماعى بايد به كار و تلاش بپردازد و براى خودسازى و تأمين سعادت اخروى به دريافت معارف دينى و پرستش و نيايش با پروردگار اقدام نمايد. قرآن مجيد، در اين باره مىفرمايد: «وَابْتَغِ فيما اتيكَ اللَّهُ الدَّارَ الْاخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصيبَكَ مِنَ الدُّنْيا» «2»در آنچه كه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب و بهره دنيايىات را فراموش نكن.مؤمنان واقعى، عمر خود را ميان دنيا وآخرت، تقسيم مىكنند و براى هر يك به اندازه لازم وقت مىگذارند. هم زندگى دنيايى خود را به شكلى ساده و آبرومند اداره مىكنند و هم با عشق و علاقه به عبادت و آمادگى براى سراى آخرت مىپردازند و هيچ يك را فداى ديگرى نمىكنند، چنان كه امام كاظم عليه السلام فرمود: «لَيْسَ مِنَّا مَنْ تَرَكَ دُنْياهُ لِدينِهِ اوْ دينَهُ لِدُنْياهُ» «3»كسى كه دنيايش را براى دينش يا دينش را براى دنيايش، ترك كند، از ما نيست.
3- مصرف و هزينه: مؤمن موظّف است درحدّ توانو استعداد خويش به گردشچرخ اقتصاد جامعه مدد رساند و علاوه بر تأمين هزينههاى زندگى، در رونق وسازندگى ميهناسلامى سهيم شود. در اسلام، راه هاى درآمد حلال و مجاز، از راه هاى حرام و ممنوع ممتاز شده و هركسى درآمد مشروعى به دست آورد، مالك آن مىشود و مجاز است طبق نظر عقل و شرع آن را به مصرف برساند و افراط و تفريط در مصرف و هزينه، امرى نامعقول است، قرآن مجيد در اين باره چنين رهنمود مىدهد.وَ لا تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً الى عُنُقِكَ وَ لا تَبْسُطْها كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسوُراً» «1»
دستت را به گردنت زنجير نكن (انفاق وبخشش را ترك منما) و به طور كامل آن را مكشا تا سرزنش شده و حسرت زده، گوشهاى بنشينى!سياست خرد و كلان اقتصادى فردى و اجتماعى مسلمانان بايد بر اساس اين آيه تنظيم گردد و در هر برنامه از تنگ نظرى از يكسو و تبذير و زياده روى از سوى ديگر بايد اجتناب كرد و با برنامه ريزى دقيق و حساب شده، حد اعتدال و ميانه را برگزيد كه به طور قطع موفّقتر خواهد بود. رهنمود حضرت صادق عليهالسلام در اين باره چنين است:
«انَّ الْقَصْدَ امْرٌ يُحِبُّهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ انَّ السَّرَفَ يُبْغِضُهُ حَتَّى طَرْحِكَ النَّواةَ فَانَّها تَصْلَحُ لِشَىْءٍ وَ حَتَّى صَبِّكَ فَضْلَ شَرابِكَ» «2»
ميانه روى امرى است كه خداى بزرگ آن را دوست دارد ولى از اسراف بدش مىآيد، حتى دورانداختن هسته خرما را زيرا آن هم به كارى مى آيد همچنين باقيمانده آبى را كه مىنوشى. اين روايت حكيمانه تكليف بسيارى از ريخت و پاش ها و تجمّل پرستى ها را روشن كرده و راهكار استفاده بهينه از هزينه ها و كالاهاى اضافى را نشان داده است و اگر مردم به اين گونه رهنمودها عمل كنند و برنامه هاى مصرفى خويش را اصلاح نمايند، روزى چند ميليون نفر از گرسنگى نمىميرد و بيشتر جمعيت شش ميلياردى جهان به سوء تغذيه و عوارض ناشى از آن گرفتار نمى شود. به دقّت نظر حضرت امام رضا عليه السلام توجه كنيد:آن حضرت بردگانى را ديد كه مشغول ميوه خوردن هستند ولى آن را نيمخور كرده و بقيه را به دور مىريزند، امام به آنان فرمود:
«سبحان اللّه! اگر شما بى نياز هستيد، عدّهاى هستند كه به اين ميوه ها نياز دارند، (اضافه را) به كسانى كه احتياج دارند بدهيد!» «1»
|