خودسازى
منظور از خودسازى، «پيراستن خود از زشتى ها و آراستن به خوبى ها» ست كه علماى اخلاق از آن به «تخليه و تحليه» تعبير مى كنند، انسان سازى در مرحله نخست كارى خدايى است و آفريدگار جهان با اسم شريف «ربّ» متكفّل پرورش و تربيت همه آفريدگان خويش است و درباره تربيت انسان نيزفرمود: «... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيكُم وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُم مِنْ احَدٍ ابَداً وَلكِنَّ اللَّهُ يُزَكّى مَنْ يَشاءُ.» «2»اگر فضل و رحمت الهى شامل حال شما نمىشد، يك نفر از شما هم پاك نمى شد و ليكن خدا هر كس را كه بخواهد، تزكيه مىكند.تزكيه الهى تا حدودى به شكل تكوينى مى تواند باشد ولى مشيّت او بيشتر از طريق تشريع تحقّق مىيابد چنان كه درباره بزرگترين پيامبرش واژه رحمت به كار برد و فرمود. «وَ ما ارْسَلْناكَ الَّا رَحْمَةً لِلْعالَمينَ» «3»ما تورا جز رحمت براى جهانيان نفرستاديم.بنابراين فرستادگان الهى، مأموران خدا براى تزكيه مردم هستند و آنان با تعليممعارف الهى و تبليغ پيامها و حكمتهاى او، همچنين در ميدان عمل و ارائه بهترين الگوهاى عملى، راههاى خودسازى را براى امّت خويش ترسيم مىكنند و زمينههاىاجراى مشيت خدا را فراهم مىسازند درباره اين رسالتِ پيامبر اسلام عليها السلام در قرآن آمده است:
«لَقَد مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ اذْ بَعَثَ فيهِم رَسُولًا مِنْ انْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمآياتِهِ وَ يُزَكّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ ...» «1»
خداوند بر مؤمنان منّت نهاد كه در ميان آنان، پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آيات خدا را براى آنان تلاوت كند و پاكشان گرداند و كتاب و حكمت به آنان بياموزد.مرحله دوم خودسازى به اختيار و استعداد انسان بستگى دارد؛ اگر كسى زمينه هاى هدايت يابى و رشد و تكامل روحى خويش را با هدايت و تربيت تكوينى و تشريعى الهى هماهنگ سازد و با برداشتن گام هاى نخستين، شايستگى خويش را نشان دهد، رحمت و فضل بى نهايت الهى شامل حالش مى گردد و او را به سرمنزل مقصود راهنمايى مىكند.علّامه طباطبايى در تفسير آيه 21 سوره نور- كه پيشتر آورديم- مشيت الهى را با استعداد ادمى مرتبط دانسته مىنويسد:خداوند متعال هر كس را كه بخواهد تزكيه مى كند، پس امر تزكيه به مشيّت او بستگى دارد و مشيت خدا به تزكيه كسى تعلق مىگيرد كه استعداد آن را داشته باشد و با زبان استعداد، تزكيه را بخواهد و جمله «وَاللَّهُ سميعٌ عَليمٌ» در انتهاى آيه به اين مطلب اشاره دارد كه خداوند درخواست كسى را كه تزكيه بخواهد مىشنود و به استعداد او آگاه است. «2»
|