|
اعتدال در عبادت
عبادت به منزله غذاى روح است، زيرا به كمك عبادت، روح آدمى قدرت پيمودن مسير كمال و مقابله با بيمارىهاى روانى و رذايل اخلاقى را پيدا مىكند. همان ويژگىها و شرايطىكه در مورد غذاى جسم رعايت مىشود از قبيل تناسب زمان، مكان، كيفيّت و مقدار، در عبادت نيز بايد رعايت شود. چرا كه هر روحى توان و ظرفيت خاصّ خودرا دارد و در هر موقعيتى به اندازه مشخّصى مىتواند رنج ناشى از عبادت را تحمّل كند. تحميل عبادات سنگين و طاقتفرسا بر روحهاى كوچك و كم ظرفيت به مثابه خوراندن غذاى مقوّى و زياد به كودكى خردسال است كه از عهده هضم آن بر نيامده دچار عارضه خواهد شد.دراينصورت چهبسا عبادت، روى فرد، اثر معكوس بگذارد و بهجاى ارتقاى معنوى موجب سرخوردگى، دلزدگى، انحراف و سستى عقيده گردد. رسول خدا صلى الله عليه و آله در اين باره مىفرمايد: «ياعَلِىُّ إِنَّ هذَاالدَّينَ مَتينٌ فَأَوْغِلْ فيهِ بِرِفْقٍ وَ لا تُبْغِضْ إِلى نَفْسِكَ عِبادَةَ رَبِّكَ» «1»
اى على! اين آيين، محكم است. پس با نرمى و مدارا آن را فرا گير و پرستش پروردگارت را منفور نفست مساز.على عليه السلام نيز در نامهاى به حارث همدانى مىنويسد: «خادِعْ نَفْسَكَ فِى الْعِبادَةِ وَارْفُقْ بِها وَ لا تَقْهَرْها وَ خُذْ عَفْوَها وَ نَشاطَها، الَّا ما كانَ مَكْتُوباً عَلَيْكَ مِنَ الْفَريضَةِ، فَإِنَّهُ لابُدَّ مِنْ قَضائِها وَ تَعاهُدِها عِنْدَ مَحَلِّها» «2»نفست را در عبادت فريب ده «3» و با او مدارا كن و مورد خشونت قرارش مده و هنگام گذشت و شادابىاش آن را درياب!- و به عبادت خداوند وادارش كن- مگر آنچه بر تو واجب است- مانند نمازهاى يوميّه- كه از بجا آوردن آن در وقتش چارهاى نيست.امام صادق عليه السلام در مورد اين كه افراط در عبادت موجب دلسردى و انحراف مىشود داستانى از يك تازه مسلمان نقل فرموده:
مردى مسلمان، همسايهاى مسيحى داشت كه با تعريف و تبليغ خود توانست او را به اسلام متمايل كند. سحرگاه اوّلين روزى كه مسيحى، مسلمان شده بود، همسايه مسلمان، به سراغمردِ تازه مسلمان رفت، در زد، او را از خواب بيدار كرد و به نماز شب و عبادت فرا خواند. او براى اوّلين بار وضو گرفت و همراه مسلمان به مسجد رفت و تا صبح مشغول عبادت شد. پس از نماز صبح خواست به خانه برگردد، ولى دوستش مانع شد و گفت خوب است به تعقيب نماز و تلاوت قرآن مشغول شويم. پس از مدّتى كه خواست برود مرد گفت چيزى به ظهر نمانده و ...
خلاصه او را تا آخر شب و پايان نماز عشا و تعقيبات آن در مسجد نگه داشت و سپس هر دو به خانه بازگشتند. در سحر روز دوّم نيز مرد مسلمان به در خانه تازه مسلمان آمد و از او خواست براى رفتن به مسجد آماده شود. تازهمسلمان پاسخ داد: براى اين دين، فرد بيكارى پيدا كن! من آدم مسكينى هستم و هزينه زندگى خانوادهام را بايد تأمين كنم!آنگاه حضرت صادق عليه السلام فرمود: «سرانجام، آن عابد سختگير، كسى را كه به اسلام هدايت كرده بود از اسلام خارج كرد.» «1»و نيز آن حضرت فرمود:در سنين جوانى در حالىكه از شدّت عبادت، عرق از سر و صورتم مىريخت و مشغول طواف خانه خدا بودم به پدرم برخورد كردم. او با ديدن من فرمود: «پسرم جعفر! هرگاه خداوند بندهاى را به دوستى با خود برگزيند او را وارد بهشت مىكند و عبادت كم را از او مىپذيرد. «2»البتّه معيار ميانهروى در عبادت براى هر كس با ديگرى فرق مىكند و به توان و ظرفيت جسمى و روحى او بستگى دارد. پيشوايان بزرگوار اسلام كه ديگران را تا اين اندازه به مدارا با نفس و پرهيز از سختگيرى دعوت مىكردند، خودشان آنچنان از ايمان و معرفت عالى برخوردار بودند كه نهتنها عبادت بسيار موجب خستگى و افسردگى ايشان نمىشد، بلكه هر چه بيشتر عبادت مىكردند شادابتر و خوشحالتر بودند. به عنوان مثال، رسول خدا صلى الله عليه و آله بقدرى ايستاده نماز مىخواند كه پاهايش ورم مىكرد «3» و حضرت امير عليه السلام هر شبانهروز هزار ركعت نماز مىخواند. «4»
|