نقش خشوع در تكامل معنوى‏
خشوع به عنوان يك فضيلت ارزشمند، در اخلاق عبادى ارزش و جايگاه ويژه‏اى دارد و نقش عمده‏اى را در تكامل معنوى انسان ايفا مى‏كند، زيرا غرض اصلى از انجام عبادات، پيراستن روح از رذايل حيوانى و تعالى‏ بخشيدن به آن است و عبادت، هر چه با خلوص، صفا و توجّه بيشتر انجام شود اين هدف بزرگ بهتر تأمين مى‏شود و خشوع در عبادت از مهم‏ترين عواملى است كه در نيل انسان به هدف مزبور، تأثيرى غير قابل انكار دارد.از اين رو قرآن كريم، خشوع قلبى را مرحله‏اى بالاتر از ايمان به خداوند دانسته با بيانى توبيخ‏آميز از مؤمنان مى‏خواهد كه در مرحله ايمان توقّف نكنند و با طىّ مدارج عالى‏ترِ كمال، در تحصيل اين فضيلت بزرگ بكوشند. در آيه‏اى از قرآن كريم، در اين باره چنين مى‏خوانيم: «أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذينَ امَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ» «1»آيا وقت آن نرسيده است، كه دلهاى مؤمنان در برابر ذكر خدا و آنچه از حق نازل كرده است خاشع گردد؟!همچنين در آيه‏اى ديگر، خشوع در نماز را شرط رستگارى مؤمنان دانسته و بدين وسيله نيز برترى خشوع را بر ايمان بيان داشته است:

«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَهُمْ فى‏ صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ» «2»مؤمنان رستگار شدند، آنان كه در نمازشان خاشعند.خشوع قلبى، نقش عمده‏اى در رسيدن انسان به مقام والاى قرب الهى دارد. انسان مى‏تواند، با كسب اين فضيلت بزرگ به درجه‏اى از قرب و كمال معنوى برسد كه هر لحظه خدا را بخواند در خواستش مورد اجابت حضرت حق واقع شود.خداوند به حضرت موسى عليه السلام فرمود:
«يَابْنَ عِمْرانَ هَبْ لى‏ مِنْ قَلْبِكَ الْخُشُوعَ وَ مِنْ بَدَنِكَ الْخُضُوعَ وَ مِنْ عَيْنَيْكَ الدُّمُوعَ وَادْعُنى‏ فى‏ ظُلَمِ اللَّيْلِ تَجِدْنى‏ قَريباً مُجيباً» «1»اى‏فرزند عمران! از قلبت خشوع و فروتنى و از اندامت خضوع و افتادگى و از چشمانت اشك به‏من بده و مرا در تاريكى‏هاى شب بخوان!- در اين صورت- مرا نزديك و اجابت‏كننده خواهى يافت.
نظر به اينكه خداوند، منبع عزت و نهايت عظمت و بزرگى است هر چه انسان در برابر او بيشتر خاضع و خاشع باشد در واقع به منبع عزّت و عظمت نزديكتر شده به مقام ارجمندى دست مى‏يابد و به عكس اگر در برابر خدا كرنش و كوچكى نكند از ارج و عزّت خود كاسته و در چاه ذلّت و بدبختى سقوط خواهد كرد و در قيامت كه ملكوت و حقيقت اعمالش آشكار مى‏شود در نهايت ذلّت و زبونى وارد دوزخ خواهد شد. خشوع اختيارى انسان در اين جهان چون از ايمان به قدرت و عظمت الهى و احساس ضعف و حقارت حقيقى سرچشمه مى‏گيرد موجب تكامل و اعتلاى او و رسيدن به مقام قرب الهى مى‏شود، ليكن اگر انسان در اين جهان از عبادت خداوند سر باز زند و تكبر ورزد، سرانجام در روز قيامت به هنگام ورود به جهنم بناچار در برابر قدرت و سلطنت الهى تذلّل و كرنش خواهد كرد و خاشع خواهد شد. قرآن كريم حال چنين فردى را در قيامت اين‏گونه ترسيم فرموده: «انَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتى‏ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ» «2»كسانى كه از عبادت من تكبّر ورزند بزودى با ذلّت وارد دوزخ مى‏شوند.از اين رو امام باقر عليه السلام در دعاى سحر ماه مبارك رمضان مى‏گويد: «اللَّهُمَّ انّى‏ اسْئَلُكَ خُشُوعَ الْايمانِ قَبْلَ خُشُوعِ الذُّلِّ فِى النَّارِ» «3»خدايا من از تو خشوع ايمان را پيش از خشوع ذلّت در آتش مى‏خواهم.