نقش خشوع در تكامل معنوى
خشوع به عنوان يك فضيلت ارزشمند، در اخلاق عبادى ارزش و جايگاه ويژهاى دارد و نقش عمدهاى را در تكامل معنوى انسان ايفا مىكند، زيرا غرض اصلى از انجام عبادات، پيراستن روح از رذايل حيوانى و تعالى بخشيدن به آن است و عبادت، هر چه با خلوص، صفا و توجّه بيشتر انجام شود اين هدف بزرگ بهتر تأمين مىشود و خشوع در عبادت از مهمترين عواملى است كه در نيل انسان به هدف مزبور، تأثيرى غير قابل انكار دارد.از اين رو قرآن كريم، خشوع قلبى را مرحلهاى بالاتر از ايمان به خداوند دانسته با بيانى توبيخآميز از مؤمنان مىخواهد كه در مرحله ايمان توقّف نكنند و با طىّ مدارج عالىترِ كمال، در تحصيل اين فضيلت بزرگ بكوشند. در آيهاى از قرآن كريم، در اين باره چنين مىخوانيم: «أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذينَ امَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ» «1»آيا وقت آن نرسيده است، كه دلهاى مؤمنان در برابر ذكر خدا و آنچه از حق نازل كرده است خاشع گردد؟!همچنين در آيهاى ديگر، خشوع در نماز را شرط رستگارى مؤمنان دانسته و بدين وسيله نيز برترى خشوع را بر ايمان بيان داشته است:
«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذينَهُمْ فى صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ» «2»مؤمنان رستگار شدند، آنان كه در نمازشان خاشعند.خشوع قلبى، نقش عمدهاى در رسيدن انسان به مقام والاى قرب الهى دارد. انسان مىتواند، با كسب اين فضيلت بزرگ به درجهاى از قرب و كمال معنوى برسد كه هر لحظه خدا را بخواند در خواستش مورد اجابت حضرت حق واقع شود.خداوند به حضرت موسى عليه السلام فرمود:
«يَابْنَ عِمْرانَ هَبْ لى مِنْ قَلْبِكَ الْخُشُوعَ وَ مِنْ بَدَنِكَ الْخُضُوعَ وَ مِنْ عَيْنَيْكَ الدُّمُوعَ وَادْعُنى فى ظُلَمِ اللَّيْلِ تَجِدْنى قَريباً مُجيباً» «1»اىفرزند عمران! از قلبت خشوع و فروتنى و از اندامت خضوع و افتادگى و از چشمانت اشك بهمن بده و مرا در تاريكىهاى شب بخوان!- در اين صورت- مرا نزديك و اجابتكننده خواهى يافت.
نظر به اينكه خداوند، منبع عزت و نهايت عظمت و بزرگى است هر چه انسان در برابر او بيشتر خاضع و خاشع باشد در واقع به منبع عزّت و عظمت نزديكتر شده به مقام ارجمندى دست مىيابد و به عكس اگر در برابر خدا كرنش و كوچكى نكند از ارج و عزّت خود كاسته و در چاه ذلّت و بدبختى سقوط خواهد كرد و در قيامت كه ملكوت و حقيقت اعمالش آشكار مىشود در نهايت ذلّت و زبونى وارد دوزخ خواهد شد. خشوع اختيارى انسان در اين جهان چون از ايمان به قدرت و عظمت الهى و احساس ضعف و حقارت حقيقى سرچشمه مىگيرد موجب تكامل و اعتلاى او و رسيدن به مقام قرب الهى مىشود، ليكن اگر انسان در اين جهان از عبادت خداوند سر باز زند و تكبر ورزد، سرانجام در روز قيامت به هنگام ورود به جهنم بناچار در برابر قدرت و سلطنت الهى تذلّل و كرنش خواهد كرد و خاشع خواهد شد. قرآن كريم حال چنين فردى را در قيامت اينگونه ترسيم فرموده: «انَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ» «2»كسانى كه از عبادت من تكبّر ورزند بزودى با ذلّت وارد دوزخ مىشوند.از اين رو امام باقر عليه السلام در دعاى سحر ماه مبارك رمضان مىگويد: «اللَّهُمَّ انّى اسْئَلُكَ خُشُوعَ الْايمانِ قَبْلَ خُشُوعِ الذُّلِّ فِى النَّارِ» «3»خدايا من از تو خشوع ايمان را پيش از خشوع ذلّت در آتش مىخواهم.
|