|
خلوص نيّت مهمترين معيار ارزيابى
نيّت به معناى قصد و انگيزهاى است كه موجب مىشود تا فرد براساس آن دست به اقدامى بزند و كارى را انجام دهد. انسانها چون از مكنونات قلبى يكديگر آگاهى ندارند، نمىتوانند هنگام ارزشگذارى كارها و پرداخت مزد افراد، نيّت و انگيزه آنان را نيز ارزيابى كنند و ارزش كارها را مطابق اهداف و نيّتها تعيين نمايند، ولى خداوند چون بر ضماير انسانها و آنچه بر دلهاى آنان مىگذرد واقف است «2» و علم او بر همه كس و همه چيز احاطه دارد، «1» پيش از آنكه به نماى ظاهرى اعمال توجّه كند به علل و عواملى كه آدمى را به انجام آن واداشته مىنگرد. رسول خدا صلى الله عليه و آله مىفرمايد:
«انَّمَا الْاعْمالُ بِالنِّيَّاتِ وَ انَّما لِكُلِّ امْرِىءٍ مانَوى» «2»ارزش كارها به نيّتهاست و هر كس به آنچه نيت كرده، دست مىيابد.اگر فرد، كارى را با نيّت خالص و انگيزه الهى انجام داده و هدفى جز رضاى خدا و تقرّب به درگاه او نداشته باشد، عمل او صالح تلقّى شده و مقبول درگاه الهى واقع مىشود و تنها در اين صورت است كه معيارهاى بعدى مانند شدّت و بزرگى كار، شرايط زمانى و مكانى و ... مدّ نظر قرار گرفته و پاداش متناسب به انجام دهنده آن تعلّق مىگيرد، ليكن اگر انگيزهها غير الهى بوده و كار براى رضاى خدا صورت نگرفته باشد، عمل هر اندازه بزرگ و ستودنى باشد، خداوند آن را نمىپذيرد و به انجام دهنده آن نيز پاداش نمىدهد.
بهگواهى متون و منابع اسلامى نظام محاسبات الهى بهقدرى دقيق است كه حتّى اگر انسان تمام يك عمل را براى خدا انجام دهد و تنها در بخش ناچيزى از آن انگيزهاى غير خدايى داشته باشد يا بهعنوان مثال آن عمل را در فضاى خاصّى يا در وقت معيّنى براى خودنمايى و ريا انجام دهد تمام عملش در پيشگاه الهى مردود است.قرآن كريم، اهميّت خلوص نيّت و ضرورت پرهيز از شرك در عبادت را اينگونه بيان مىكند: «فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ احَداً» «3»پس هر كه به ديدار پروردگارش اميد دارد، بايد كارى شايسته انجام دهد و هيچ كس را در عبادت پروردگارش شريك نكند.
در شأن نزول اين آيه آمده است كه شخصى حضور رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد و اظهار داشت: من برخى از اعمال شايسته را براى خشنودى خداوند انجام مىدهم، ليكنوقتى مردم درباره آن اعمال سخن مىگويند و مرا به خاطر انجام آن مىستايند لذّت مىبرم. آيا اين اعمال از من پذيرفته است؟پيامبر خدا صلى الله عليه و آله لحظاتى سكوت كرد و پاسخى نفرمود. در اين هنگام آيه فوق نازل شد و روشن ساخت كه تنها عملى مقبول درگاه خداوند است كه با اخلاص همراه باشد. «1»
بنابراين تا عمل انسان- حتّى كارهاى بسيار شايسته مثل نماز و جهاد- از روى اخلاص صورت نگيرد، عنوان عبادت و عمل صالح بر آن تطبيق نمىكند.
|