|
طهارت و فلسفه آن «3»
معلوم شد كه آيين اسلام، وجود هرگونه ناپاكى را در لباس و بدن «4»، مانع صحّت عبادت مىداند و پيروان خود را موظّف مىكند كه اين آلودگىها را از لباس و بدن خويشبزدايند. علاوه بر اين، نوع خاصّى از طهارت را تحت عنوان وضو، غسل و تيمّم، شرط صحّت عبادتها دانسته و هر يك را در شرايطى بر مسلمانان واجب كرده است.اينجا ممكن است، سؤالى به ذهن راه يابد و آن اينكه پاك بودن بدن و لباس و يا شستشوى تمام يا قسمتى از بدن، به عنوان غسل يا وضو چه تأثيرى در عبادت دارد؟ بهعنوان مثال، چرا لازم است انسان قبل از نماز، وضو بگيرد؟ يا در شرايط ويژهاى غسل كند؟ يا اگر به آب دسترسى نداشت يا از مصرف محذور داشت، به جاى وضو و غسل، تيمّم نمايد؟ بويژه اگر بدن او تميز بوده و هيچگونه آلودگى نداشته باشد، انجام اين تشريفات چه ضرورتى دارد؟ آيا در وقتى كه انسان دسترسى به آب ندارد، دست زدن به خاك و ماليدن آن به صورت و پشت دستها برخلاف اصول بهداشتى نيست؟در پاسخ بايد گفت طهارتهاى سهگانه فوق، اضافه بر آن كه مقدّمه عبادتهايى از قبيل نماز، روزه و طواف هستند خود نيز عبادت مستقلّى بهحساب مىآيند و صرف نظر از ديگر عبادتها به خودى خود موضوعيّت دارند، زيرا آثار بسيار مثبت و سازندهاى در روح آدمى بهجاى مىگذارند كه در تحصيل خلق عبادى نقش مستقيم و عميقى دارند.از اين رو در آنها قصد قربت شرط است، بهگونهاى كه اگر فردى همه آداب وضو يا غسل يا تيمّم را انجام دهد، ولى قصد قربت نكند تكليف از او ساقط نمىشود. از اين گذشته، رعايت و انجام اين آداب، اضافه بر آثار ارزنده بهداشتى، نتايج تربيتى و اخلاقى گرانبهايى نيز در پى دارد كه اينك به اجمال درباره هركدام توضيح مىدهيم:
الف- فايده وضو: گذشته از اين كه چند بار شستن صورت و دستها در شبانهروز، اثر قابل ملاحظهاى در نظافت بدن دارد، وضو گرفتن به خودى خود، موجب نشاط جسم و روشنايى روح است.حضرت رضا عليه السلام در مورد علّت تشريع وضو مىفرمايد:دستور وضو و آغاز عبادت بهوسيله آن بدان سبب است كه بندگان خدا هنگام ايستادن در برابر او و مناجات با وى پاكيزه باشند، دستوراتش را به كار بندند و از آلودگىها و نجاستها بركنار شوند. علاوه بر اين وضو سبب مىشود كه آثار خواب و كسالت، از انسان برطرف شود وقلب براى قيام در پيشگاه خداوند نور و صفا يابد. «1»
ب- فايده غسل: تماس آب با پوست بدن نيز علاوه بر شستشو و نظافت، فوايد زيادى دارد. از جمله اينكه تعادل از دست رفته بين اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك بدن را تجديد مىكند. حضرت رضا عليه السلام درباره علّت تشريع غسل جنابت كه يكى از اقسام غسل است مىفرمايد: «إِنَّ الْجَنابَةَ خارِجَةٌ مِنْ كُلِّ جَسَدِهِ، فَلِذلِكَ وَجَبَ عَلَيْهِ تَطْهيرُ جَسَدِهِ كُلِّهِ» «2»آنچه موجب جنابت است از همه بدن خارج مىشود، از اين رو بر شخص جنب واجب است كه همه بدن خود را تطهير كند.اولياى بزرگوار اسلام براى توجّه دادن پيروان خود به هر دو بُعد مادّى و معنوى غسل، خواندن اين دعا را به هنگام غسل كردن توصيه فرمودهاند: «أَللَّهُمَّ طَهِّرْنى وَ طَهِّرْ لى قَلْبى» «3»خداوندا! مرا پاك كن! دلم را هم برايم پاك فرما!
ج- فايده تيمّم: تيمّم نيز به نوبه خود، فوايد گوناگونى دارد كه باختصار به دو مورد از آنها اشاره مىكنيم:
از نظر تربيتى و اخلاقى، تيمّم، يك عبادت است و روح عبادى به وضوح در آن هويداست. چه اينكه در تيمّم، انسان پيشانى خود را كه شريفترين عضو بدن اوست با دستى كه بر خاك زده لمس مىكند تا كمال فروتنى و تواضع خويش را در پيشگاه خداوند آشكاركند، كنايه ازاينكه دست و پيشانى من در برابر تو، تا آخرين حد خاضع و فروتن است.از نظر بهداشتى نيز، امروزه در پرتو پيشرفتهاى علمى ثابت شده است كه خاك به دليل داشتن باكترىهاى فراوانى مىتواند آلودگىها را از بين ببرد، زيرا باكترىها،عهدهدار تجزيه موادّ آلى و از بين بردن انواع عفونتهايند و اگر غير از اين بود، كره زمين، ظرف مدّت كوتاهى بر اثر آلودگىهاى ناشى از لاشه جانداران، فضولات، موادّ فاسد شده و ...، به كانونى از عفونت تبديل مىشد و ادامه حيات در آن غير ممكن مىگشت. «1»بنابراين خاك پاك و به تعبير زيباى قرآن، «طيّب» «2» نهتنها آلوده نيست، بلكه تا حدودى مىتواند خلأ ناشى از كمبود آب را بهطور موقّت جبران كند. كلمه «صعيد» نيز در آيه مربوط به تيمّم، نشانگر دقّت نظر قرآن، در پاك و تميز بودن خاك تيمّم است، زيرا صعيد از مادّه «صعود» است و منظور از آن خاكهايى است كه در نقاط مرتفع و در معرض تابش آفتاب و بارش باران و دور از آلودگى قرار دارند. پيشوايان اسلام نيز دراينمورد، بارها تذكّر دادهاند، از جمله در روايتى چنين مىخوانيم: «نَهى أَميرُ الْمُؤْمِنينَ أَنْ يَتَيَمَّمَ الرَّجُلُ مِنْ اثَرِ الطَّريقِ» «3»
امير مؤمنان عليه السلام، از اين كه كسى با خاك راه تيمّم كند، نهى فرمود.با همه اينها آنچه در تيمّم و ساير طهارتها مهمّ و علّت تشريع است، همان اظهار كرنش در برابر خداوند و تحصيل خلق عبادى است هر چند در روايات براى كسانى كه همواره با طهارت زندگى مىكنند پاداشهاى ارزشمند ديگرى از قبيل طول عمر، اجر شهيد، آمرزش گناهان، ثواب حج و ... نيز ذكر شده است. «4»
|