رابطه عبادت و تفكّر
طرح بحث «تفكّر» در «اخلاق عبادى» به دو جهت است:نخست اينكه تفكّر، خود، عبادتى بزرگ، بلكه از بهترين عبادتهاست، تا آنجا كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: «تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ إِنَّما يَتَذَكَّرُ اوُلُوا الْأَلْبابِ» «1»ساعتى انديشه از سالى عبادت بهتر است. همانا تنها خردمندان درك مى‏كنند.امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «التَّفَكُّرُ فى‏ مَلَكُوتِ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ عِبادَةُ الُمخْلِصينَ» «2»انديشيدن در حقيقت آسمانها و زمين، پرستش مخلصان است.دوّم آن كه عبادت واقعى و ارزشمند، با تأمّل وانديشيدن توأم است و زيباترين پرستش را انسانهاى انديشمند و خردمند انجام مى‏دهند، چنانكه قرآن مجيد مى‏فرمايد: «إِنَّ فى‏ خَلْقِ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ الَّيْلِ وَ النَّهارِ لَاياتٍ لِاوُلِى الْأَلْبابِ الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَقُعوُداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فى‏ خَلْقِ السَّمواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّناما خَلَقْتَ هذا باطِلًا سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ» «3»همانا در آفرينش آسمانها و زمين و آمد و شد شب و روز، براى خردمندان نشانه هايى است. آنان كه خدا را (در حالتهاى) ايستاده ونشسته و به پهلو خفته، ياد مى‏كنند و در آفرينش آسمانها و زمين‏ مى‏انديشند (و گويند:) اى پروردگار ما! اينها را بيهوده نيافريده- اى، تو منزّهى، ما را از عذاب آتش نگهدار.شب زنده داران عاشق در قيام و قعود خويش با «تفكّر» به «ذكر» و «تسبيح» خدا پرداخته، اين حقيقت را در پهنه هستى به اثبات رساندند كه انديشمندان خردمند، عابد و ذاكر خدايند و پرستشگران، متفكّرند و با خرد.شبى، رسول اكرم (ص) آن قدر گريسته بود كه محاسن و جاى سجده‏اش خيس شده‏بود، بامداد كه براى برپا نمودن نماز از منزل خارج شد، بلال پرسيد: اى رسول خدا! چرا اين قدر گريسته‏اى؟ فرمود: «امشب آيه «إِنَّ فى‏ خَلْقِ السَّمواتِ ...» بر من نازل شد، واى بر كسى كه آن را قرائت كند و پيرامونش نينديشد.» «1»