واژه قسط

در بسيارى از آيه ها، به جاى واژه عدل، واژه قسط به كار رفته است كه در اين جا به بعضى از اين موارد اشاره مى كنيم.

خداوند درباره لزوم اصلاح ميان دو گروه از مسلمانان كه با هم اختلاف دارند، مى فرمايد:

(فَاِنْ فائَتْ فَاَصْلِحُواْ بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ وَاَقْسِطُواْ اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ)(3).

پس هرگاه گروه متجاوز بازگشت (و زمينه صلح و سازش فراهم شد) در ميان آن دو گروه، به عدالت، صلح برقرار كنيد و عدالت پيشه كنيد كه خداوند، عدالت پيشگان را دوست دارد.

خداوند در آيه ديگرى به قضاوت عادلانه فرمان داده، مى فرمايد:

(وَاِنْ حَكَمْتَ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ)(4).

هرگاه قضاوت نمودى، در ميان ايشان به عدالت داورى كن كه خداوند، عدالت پيشگان را دوست دارد.

1ـ نساء/ 3.

2ـ بقره/ 282.

3ـ حجرات/ 9.

4ـ مائده/ 42.
? صفحه 136?

و با توجه به اين كه در آيه ديگرى،(1) نظير آيه فوق، واژه عدل به كار رفته است، مى توان گفت كه اين مشابهت بين واژه عدل و قسط، در موارد استعمال، دلالت بر وحدت معناى آن ها دارد. در برخى آيه هاى مربوط به شهادت، به رعايت قسط و عدل توصيه كرده، مى فرمايد:

(يا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلَّهِ)(2).

اى ايمان آورندگان! برپادارنده قسط باشيد و براى خدا گواهى دهيد، هر چند كه برضرر خودتان باشد.

و در آيه ديگرى مى فرمايد:

(يا اَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوّامِينَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ)(3).
اى ايمان آورندگان! همواره براى خدا قيام كنيد و از روى عدالت گواهى دهيد.
و در آيه اى ديگر، به طور مطلق مى فرمايد:
(قُلْ اَمَرَ رَبِّى بِالْقِسْطِ)(4).
بگو پروردگار من به قسط فرمان مى دهد.
ملاحظه مى شود كه ـ نظير آيه هايى كه به عدالت بطور مطلق فرمان مى داد(5) ـ در اين آيه، به طور مطلق به رعايت قسط فرمان مى دهد. شبيه اين آيه، از جهت اطلاق قسط، در آيه ديگرى مى فرمايد:
(وَ اَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْكِتابَ وَالْمِيزانَ لِيَقُومَ الْنّاسُ بَالْقِسْطِ)(6).
و همراهشان (انبيا) كتاب آسمانى و ميزان (سنجش و شناسايى) فرو فرستاديم تا مردم به رعايت عدل قيام كنند.
سرانجام، خداوند در آيه هاى 3 و 127 سوره آل عمران، رعايت قسط را در مورد يتيمان، و در آيه هاى 152 همان سوره، و آيه 85 سوره هود، و آيه سوره الرحمن، رعايت

1ـ نساء/ 58.
2ـ نساء/ 135.
3ـ مائده/ 8.
4ـ اعراف/ 29.
5ـ (اِنَّ اللَّهَ يَأمُرُ بالْعَدْلِ وَاْلاِحْسانِ) (نحل/ 90)؛ (وَ اِذا حَكَمْتُمْ بَيْنَ الْنّاسِ اَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ) (نساء/ 58).
6ـ حديد/ 25.
? صفحه 137?

قسط را در مورد كيل و وزن در امور اقتصادى گوشزد مى كند و در آيه هاى 47 از سوره انبيا، و آيه 4 از سوره يونس، قسط را در مورد حساب اعمال و پاداش كارهاى نيك، در روز قيامت، به كار برده است كه به نظر مى رسد نيازى به ذكر آن ها نيست.