ولايت مجاز

گفتيم كه با جامعه اى كه دشمن جامعه اسلامى باشد و بخواهد مصالح مادى و معنوى يا مصالح معنوىِ مسلمانان را تهديد كند، نبايد روابط دوستانه داشته باشيم؛ اما اگر نسبت به مصالح معنوى ما بى طرف باشند و به خاطر منافع خودشان با مسلمانان روابط برقرار كنند، كه طبعاً براى جامعه اسلامى هم منافع مادى دربر خواهد داشت و ممكن است در سايه اين رابطه، در دراز مدت، زمينه اى براى تأمين مصالح معنوى هم فراهم شود. چنين جامعه اى، هرچند كافر هم باشد، مسلمانان نبايد به دشمنى با آنان برخيزند. خداوند در اين باره مى فرمايد:
(لايَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فى الدِّيْنِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ ديارِكُمْ اَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا اِلَيْهِمْ اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ * اِنَّما يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينِ قاتَلُوكُمْ فِى الدِّينِ وَ اَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُم وَ ظاهَرُوا عَلى اِخْراجِكُم اَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَولَّهُمْ فَاُوْلئِكَ هُمُ الظّالِمُونَ)(1).
كسانى كه با شما بر سر دين نجنگيده اند، شما را تار و مار نكرده و از خانه هاتان بيرون نرانده اند، خداوند شما را نهى نمى كند از اين كه با آنان مودت و دوستى كنيد يا به عدالت با ايشان رفتار كنيد؛ كه عدالت پيشگان را دوست مى دارد. او شما را تنها از ارتباط با كسانى منع مى كند كه در دين با شما جنگيدند و شما را از خانه هاتان بيرون كردند و بر خارج كردن شما اصرار و تظاهر نمودند. خداوند شما را نهى مى كند كه با اينان دوستى كنيد، و هر كس با آنان دوستى كند، از ستمكاران خواهد بود.
آرى، بايد از موضع قدرت، به آنان كه با شما جنگ و دشمنى نمى كنند، احسان كنيد و روابطى عادلانه داشته باشيد. پس ارزش منفى در جايى است كه مصالح معنوى شما تهديد شود؛ يعنى دو گروه كفر و ايمان، متقابلا بر سر هدف اساسى نزاع داشته باشند و كفار سرسختانه به طرفدارى از كفر، به دشمنى با جامعه اسلامى برخيزند؛ اما اگر كفار به

1ـ ممتحنه/ 8 و 9.
? صفحه 117?
ايمان شما زيانى نمى رسانند، مى توانيد با آنان رابطه دوستى برقرار كنيد. حتى خداوند دوست دارد كه با آنان عادلانه رفتار كنيد و به آن ها زور نگوييد. پس در رفتار با ايشان عدالت پيشه كنيد، اگر پيمانى با شما بسته اند، تا وقتى كه به پيمانشان وفا دارند، شما هم بر پيمان خود وفادار باشيد و آن را محترم شماريد، نه آن كه به هنگام قدرت، پيمان خود را بشكنيد؛ زيرا با نقض پيمان، ارزش هاى اخلاقى پامال مى شود و اعتماد به پيمان ها از بين مى رود و اين براى همه جوامع بشرى خطرناك خواهد بود.
با توجه به معيارهاى كلىِ مذكور، مى توان ارزش هاى اخلاقى را در روابط اجتماعى باز شناخت تا معلوم شود در كجا بايد روابط، دوستانه باشد و در كجا خصمانه، و در روابط شخصى نيز، دوستى با چه كسى روا است و با چه كسى ناروا، و در جامعه، با گروه مؤمنان و كافران، چگونه بايد رفتار كرد.